नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (ने क पा) को राजनीतिक प्रतिवेदन

(२०७५ जेठ ३ गते निर्वाचन आयोग समक्ष प्रस्तुत गरिएको राजनीतिक प्रतिवेदन)

राजनीतिक प्रतिवेदन

प्रिय कमरेडहरू !

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको ६९औं स्थापना दिवसको सुखद अवसरमा हुनगइरहेको पार्टी एकीकरणको

यस ऐतिहासिक घडीमा उभिएर हामी तपाईँहरू सबैलाई हार्दिक वधाइ तथा अभिवादन व्यक्त गर्दछौं । नेपाल

कम्युनिष्ट पार्टीका संस्थापक महासचिव कमरेड पुष्पलाल, कमरेड मदन भण्डारी, कमरेड मनमोहन

अधिकारी, कमरेड तुलसीलाल अमात्य, कमरेड निर्मल लामा लगायत सबै अग्रजहरूप्रति उच्च सम्मान व्यक्त

गर्दै समृद्ध र समुन्नत समाजवादी नेपाल निर्माण गर्ने सब्कल्प गर्दछौं । कम्युनिष्ट आन्दोलनका गौरवशाली

सात दशकको अवधिमा न्याय, समानता र स्वतन्त्रताको आन्दोलनमा आफ्नो अमूल्य जीवन अर्पण गर्नु हुने

आदरणीय शहीदहरूप्रति भावपूर्ण श्रद्धासुमन अर्पण गर्दछौं । आन्दोलनमा घाइते तथा अब्गभब्ग हुनुभएका

योद्धाहरू एवं वेपत्ता पारिएका व्यक्तिका परिवारहरूप्रति हार्दिक सम्मान व्यक्त गर्दछौं । नेपालको कम्युनिष्ट

आन्दोलनलाई निरन्तर साथ, समथन र र्ए ेक्यवद्धता प्रकट गर्ने सबैप्रति आभार व्यक्त गर्दछौं ।

टुटफुट र विभाजनको दुखदायी शृब्खलालाई अन्त्य गर्दै नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) र नेपाल

कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र) बीच भइरहेको यो पार्टी एकीकरण नेपाली इतिहासकै दूरगामी र

अविस्मरणीय परिघटना हो । यस एकीकरणले कमरेड पुष्पलाल लगायत अग्रजहरूले सुरु गर्नुभएर बीचमा

टुट्न पुगेको इतिहासको कडीलाई मात्रै जोडेको छैन, न्यायप्रेमी नेपाली जनताको वर्षौं पुरानो आकाब्क्षालाई

पनि मूर्त रुप दिएको छ । यसले मुलुकको राजनीतिक शक्ति सन्तुलनलाई गुणात्मक ढङ्गले नै सकारात्मक

बनाएको छ, यसले राष्ट्रियता, लोकतन्त्र, राजनीतिक स्थायित्व र समृद्धिका लागि ठोस योगदान गरेको छ र

नेपाललाई एक्काइसौ शताव्दीका ं े पहिलो समाजवादी मुलुकका रुपमा स्थापित गर्ने आधार तयार गरेको छ ।

यो परिघटना विश्वकै परिवर्तनकामी जनता र वामपन्थी आन्दोलनका लागि समेत प्रेरणादायी रहने छ भन्ने

हाम्रो विश्वास छ । अपार संभावना र नयाँ चुनौतीहरूका बीचमा पार्टी एकताको घोषणा गरिरहेको यस

ऐतिहासिक अवसरमा हामीहरू प्रस्तुत राजनीतिक प्रतिवेदनमार्फत् एकीकृत पार्टीका दृष्टिकोण र धारणाहरू

सार्वजनिक गर्दछौं ।

१. वर्तमान अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति र विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलन

वर्तमान युग आम रुपमा रुसी अक्टोबर क्रान्तिपश्चात् सुरु भएको साम्राज्यवाद र सर्वहारा क्रान्तिकै

युगका रुपमा रहेको भएता पनि साम्राज्यवाद, सर्वहारा वर्ग र क्रान्तिका धेरै आयामहरूमा भने महत्वपूर्ण

परिवर्तनहरू देखापरेका छन् । श्रम र पुँजीबीच, समाजवाद र पुँजीवादबीच, साम्राज्यवाद– साम्राज्यवादबीच र

विश्व साम्राज्यवाद तथा उत्पीडित राष्ट्रहरूबीचका आधारभूत अन्तर्विरोधहरू अहिले पनि कायमै छन्, तर

विश्व साम्राज्यवाद र उत्पीडित राष्ट्रबीचको अन्तरविरोध प्रखर र प्रमुख रुपमा अभिव्यक्त भइरहेको छ ।

एकाधिकार पुँजीवादले २१ औं शताब्दीको सुरुवातसम्म आइपुग्दा विश्वका अधिकांश मुलुकहरूलाई

बजारका रुपमा परिणत गर्दै त्यसलाई एउटा विश्व प्रणालीको स्वरुप दिएको छ । सँगसँगै कतिपय

मुलुकहरूमा भने समाजवादी दिशातर्फ अघि बढ्ने अभ्यास समेत भइरहेको छ । आफ्ना प्रारम्भिक दिनमा

पुँजीवाद सामन्तवादका विरुद्ध औद्योगिक राष्ट्रिय पुँजीवादको स्वरुपमा थियो र सामाजिक रुपान्तरणमा

अग्रगामी भूमिका निर्वाह गरेका थिया े े । तर १९ औं शताब्दीको अन्त्यसम्म आइपुग्दा पुँजीको अति केन्द्रिकरण

घ

हुने क्रममा यसले एकाधिकार पुँजीवादको स्वरुप ग्रहण गर्न थाल्यो र पुँजीवादको प्रगतिशील चरित्र समाप्त

हुन थाल्यो । उत्पादित वस्तुका लागि बजारको खोजी र नियन्त्रण गर्ने क्रममा एकाधिकार पुँजीवाद

साम्राज्यवादका रुपमा विकसित भयो र एशिया, अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकी मुलुकहरूमाथि औपनिवेशिक

प्रणाली थोपर्ने प्रक्रिया तीव्र भयो । उपनिवेशकै लागि साम्राज्यवादी शक्ति राष्ट्रहरूबीच दुईवटा विश्वयुद्ध र

अनेकौं क्षेत्रीय तथा स्थानीय युद्धहरू भए । उपनिवेशवाद विरुद्ध राष्ट्रिय स्वाधिनताको आन्दोलन अगाडि

बढ्यो र चीन भारत लगायत विभिन्न राष्ट्रहरू स्वाधिन बने । यसै अवधिमा संयुक्त राष्ट्रसंघ, असंलग्न

आन्दोलन लगायत संस्थाहरूको जन्म भयो । युद्धलाई रोकेर विश्व शान्ति कायम गर्ने प्रक्रियामा केही

सफलता मिल्यो ।

एकाधिकार पुँजीवाद आज भूमण्डलीकृत वित्तीय पुँजीवादको स्वरुपमा रहेको छ । मुठ्ठीभर पुँजीवादी

घरानाहरूका हातमा पुँजीको अत्याधिक संकेन्द्रण, वित्तिय एकाधिकार पुँजीमार्फत् नवआपनिव ै ेशिक शोषण,

विश्व वित्तीय संस्थाहरू र बहुराष्ट्रिय निगमहरू मार्फत् विश्व अर्थव्यवस्थालाई आफ्नो नियन्त्रणमा ल्याउने

प्रयाश, नवउदारवादी विचारधारामार्फत् व्यक्तिवाद र उपभोक्तावादलाई प्रश्रय एवं विश्वलाई पुँजीवादी माल

र मनोरञ्जनको बजार बनाउनु यसका विशेषताका रुपमा रहेका छन् । विश्व बैब्क, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष

लगायत अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय संस्थाहरू मार्फत् विश्वव्यापी रुपमै निजीकरण, उदारीकरण र भूमण्डलीकरणको

वर्चस्व कायम गर्ने प्रयाश भइरहेको छ । औद्योगिक तयारी वस्तुहरूको निर्यातभन्दा पनि वित्तिय पुँजीको

निर्यातमा जोड दिँदै बहुराष्ट्रिय निगमहरूमार्फत् विश्वव्यापी वित्तिय एकाधिकार कायम गर्न प्रयाश भइरहेको

छ । अर्थतन्त्रको निर्धारक तत्व खुला बजारलाई बनाउँदै राज्यलाई नियमनकारी संस्थाको रुपमा सीमित गर्न

खोजिएको छ । सुरक्षित श्रमको सट्टा करार, ज्यालादारी र आउट सोर्सिब मार्फत श्रमजीवी वग र्् लाई विभाजित,

असुरक्षित र पराश्रित बनाइएको छ । विज्ञान र प्रविधिमार्फत् विश्वले आर्जन गरेको प्रगतिबाट लाभान्वित हुन

बहुसब्ख्यक जनता बञ्चित छन् । आज विश्व वित्तीय पुँजीवादले विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूका

माध्यमबाट वित्तिय एकाधिकारका दलालहरूको संजाल तयार गरी नयाँ प्रकारको नवऔपनिवेशिक प्रणाली

थोपर्ने प्रयाश गरिरहेको छ । पुँजीवाद र साम्राज्यवादको नवीनतम् अभिव्यक्तिका रुपमा विश्व वित्तीय

पुँजीवादले आज विश्व श्रमिक समुदाय र उत्पीडित राष्ट्रहरूमाथि शोषणका नयाँ र सूक्ष्म रुपहरू थोपरिरहेको

छ ।

भूमण्डलीकृत वित्तीय एकाधिकार पुँजीवादकै कारण आज विश्व थुप्रै संकटहरूको बीचबाट गुज्रिरहेको

छ । आर्थिक विषमता भयावह बन्दै गइरहेको छ । मुठ्ठीभर बहुराष्ट्रिय निगमहरूका हातमा विश्वको

अधिकांश सम्पत्ति थुप्रिँदै जानु, विश्वव्यापी गरिबीको समस्या बढ्दै जानु र बेरोजगारी विकराल बन्नु वर्तमान

समयका सबैभन्दा ठूला चना ु ैती हुन् । उत्पादनका साधन र स्रोतमा उत्पादक शक्तिको पहुँच झनै कमजोर

बनेको छ र ती एकाधिकार पुँजीपति वर्गको हातमा केन्द्रित छन् ।

वित्तीय एकाधिकार पुँजीवादको सबैभन्दा बढी असर तेस्रो विश्वका मुलुकहरूमाथि परेको छ । स्वदेशी

कृषि र औद्योगिक उत्पादन विस्थापित भएर ती मुलुकहरू शक्तिशाली वहुराष्ट्रिय निगमका बजार जस्तो बन्न

पुगेका छन् । वस्तु आयात गरेर निर्वाह गर्नुपर्ने स्थितिले तेस्रो विश्वका मुलुकहरूमा अत्यधिक परनिर्भरताको

स्थिति सिर्जना गरिदिएको छ । कृषि र औद्योगिक उत्पादनको विस्थापनबाट सबैभन्दा ठूलो मार युवा

श्रमशक्तिलाई परेको छ । ती मुलुकहरू श्रमशक्ति निर्यात गरेर त्यसबाट प्राप्त विप्रेषण रकम (रेमिट्यान्स)को

भरमा जीवन निर्वाह गर्नुपर्ने उपभोक्तावादी समाजमा परिणत हुँदैछन् ।

वित्तिय एकाधिकारवादी दलाल पुँजीवादले विद्यमान वर्गीय, क्षेत्रीय, लंैगिक र जातीय समस्याहरूलाई

आफ्नो स्वार्थ अनुकूल प्रयोग गरिरहेको छ । सामन्तवादले छोडेका विभेद र उत्पीडनका विरासतलाई

दुरुपयोग गर्दै विश्व साम्राज्यवादी शक्तिहरूले ।।।फुटाउ र शासन गर’ को नीति प्रयोग गरिरहेका छन् ।

द्ध

जनतालाई प्राकृतिक स्रोत र साधनमाथिको स्वामित्वबाट विस्थापन गर्ने, जातीय, क्षेत्रीय तथा धार्मिक

प्रकृतिका साम्प्रदायिक द्वन्द्वहरू सिर्जना गराउने, आन्तरिक द्वन्द्वमा फसाएर तेस्रो विश्वका मुलुकहरूको

राष्ट्रियतालाई समाप्त पार्ने षड्यन्त्रहरू भइरहेका छन् ।

शक्ति राष्ट्रहरू आणविक अस्त्रमाथि नियन्त्रण कायम गर्दै हतियार व्यापारको निम्ति विश्वव्यापी प्रभुत्व

कायम गरिरहेका छन् । इस्लामिक आतंकवादको विरोधको नाममा इराक, अफगानिस्तान, सिरियालगायतका

अधिकांश खाडी मुलुकहरूमा युद्ध थोपरिएको छ । युद्धको भित्री आशय भने खाडी क्षेत्रबाट तेल र

ग्याँसलगायतका प्राकृतिक स्रोतहरूको दोहन गर्नुमा केन्द्रित छ । सिरियाको युद्धबाट लाखौं निर्दोषहरूको

नरसंहार भएर भयावह मानवीय सब्कट सिर्जना भएको छ । कोरियाली प्रायःद्वीपमा बढ्दो अमेरिकी

गतिविधिले तनाव सिर्जना गरेको छ । आतब्कवाद र विभिन्न रुपमा प्रकट हुँदै गरेका जातीय एवं धार्मिक

अतिवाद विश्व शान्ति, सामाजिक सद्भाव र सांस्कृतिक एकताका लागि चुनौती बन्दै गएका छन् ।

तर पुँजीको यो अत्यधिक केन्द्रीकरण, अनियन्त्रित बजार व्यवस्था र नाफाका लागि विभिन्न शक्ति राष्ट्र

र बहुराष्ट्रिय निगमहरूको हानथाप जस्ता कारणले सिर्जना भएको नयाँ आन्तरिक सब्कटले विश्व वित्तीय

पुँजीवादलाई नराम्रो धक्का दिएको छ । सन् २००८ बाट सुरु भएको विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीबाट अमेरिका

र युरोपका कतिपय मुलुकहरू अझै बाहिर निस्कन सकेका छैनन् । कैयौं वित्तिय संस्था, घरजग्गा कारोबार (

रियल स्टेट) कम्पनी र उद्योगहरू टाट पल्टिएका छन् । सब्कटकै कारण कतिपय मुलुकमा सरकार परिवर्तन

भएका छन् । राज्यले अरबौं लगानी गरेर त्यस्ता व्यवसायलाई उद्धार गर्न खोजे पनि समस्या कायमै छ ।

सीमित पुँजीपतिहरूको स्वार्थ रक्षाका लागि ती देशका सरकारहरूले ।।।मितव्ययिता’ का नाममा सुरु गरेको

खर्च कटौती, सामाजिक सुरक्षामा नियन्त्रण र मजदुर तथा कर्मचारीहरूको निष्काशनले गंभीर सामाजिक

समस्या उत्पन्न गर्दै लगेको छ ।

राज्यलाई नियामक संस्थाका रुपमा सीमित राख्दै बजारलाई अनियन्त्रित छाड्नु पर्छ भन्ने तर्क गर्नेहरू

नै राज्यले हस्तक्षेपकारी नीति अपनाउनु पर्छ भन्ने ठाउँमा आइपुग्नु, खुल्ला बजारका हिमायतीहरू नै

संरक्षणवादी नीतिका पक्षपोषक बन्न पुग्नु र विश्व व्यापार सब्गठन लगायत आफैले निर्माण गरेका

संस्थाहरूको नीति र नियमलाई चुनौती दिनु विश्व वित्तीय पुँजीवाद र यसले अवलम्बन गरेको

नवउदारवादको सर्वाधिक ठूलो असफलता हो । अमेरिकाले अरु मुलुकहरूबाट आयातित वस्तुहरूमाथि कडा

भन्सार नीति लागू गर्दै आफ्नो एकाधिकार पुँजीलाई संरक्षण गर्न चालेको कदमले मतभेद चुलिँदै गएर

।।।व्यापार युद्ध’ हुन सक्ने आशब्का समेत गर्न थालिएको छ । युरोपेली सब्घबाट बेलायतको बहिर्गमनले

सिर्जना गरेका असरहरू कायमै छन् । विभिन्न पुँजीवादी राष्ट्रहरूमा संरक्षणवादका पक्षपोषक, आप्रवासन

विरोधी र जातीय अहब्कारवादका पक्षधर दक्षिणपन्थी अतिवादीहरूको उदय गंभीर चुनौतीका रुपमा दखा े

परेको छ ।

विश्व वित्तीय एकाधिकार पुँजीवाद र यसले सिर्जना गरेका आर्थिक–सामाजिक समस्याहरूका विरुद्ध

विभिन्न स्वरुपका ठूला–ठूला आन्दोलनहरू भएका छन् । जनतालाई मार पार्ने गरी सामाजिक सुरक्षामा

गरिएको कटौती, आतब्कवादी हमला, बन्दुकको अन्धाधुन्ध प्रयोग, जलवायु परिवर्तनका असर,

श्रमिकहरूमाथि थोपरिएका नयाँ शोषण तथा कृषि क्षेत्रमा बहुराष्ट्रिय निगमहरूको हस्तक्षेप जस्ता विषयमा

समाजका विभिन्न समुदायले सशक्त आवाजहरू उठाइरहेका छन् र विश्व वित्तीय पुँजीवादलाई चुनौती

दिइरहेका छन् । समकालीन घटनाहरूले विश्व वित्तीय पुँजीवादले आफ्ना सब्कटको दिगो समाधान खोज्न

सक्दैन, पुँजीवादीहरूले पक्षपोषण गरेको तथाकथित नयाँ विश्व व्यवस्थाको विकल्प खोज्नु अपरिहार्य भएको

छ र आम श्रमजीवी जनताको भविष्य समाजवादमै निहित छ भन्ने कुरालाई पुनर्पुष्टि गर्दै लगेको छ ।

छ

विश्व वित्तीय पुँजीवाद गंभीर सब्कट र मन्दीबाट गुज्रिरहेको बेला जनवादी गणतन्त्र चीन लगायतका

मुलुकहरूले भने अर्थतन्त्रको क्षेत्रमा गुणात्मक फड्को मारेका छन् । चीन विश्वको दोस्रो आर्थिक शक्तिको

रुपमा स्थापित भएको छ र निकट भविष्यमै पहिलो आर्थिक शक्तिका रुपमा स्थापित हुने दिशामा अग्रसर

छ । केही दशकभित्रै चीनले हासिल गरेको चमत्कारिक उपलव्धि प्रेरणादायी छ । आर्थिक विकास, यातायात

लगायत आवागमन सम्पर्क (कनेक्टिभिटी) र विभिन्न मुलुक र सभ्यताका बीचमा सम्बन्ध जोड्ने उद्देश्यका

साथ चीनले अगाडि सारेको ।।।बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ’ लाई विश्वका ७० भन्दा बढी मुलुकहरूले समर्थन

गरेका छन् र विकासका नयाँ अवधारणाहरू विकास गर्दैछन् । चीनको यो अभूतपूर्व विकास, चीन, रुस,

ब्राजिल, दक्षिण अफ्रिका र भारतबीच खडा गरिएको ।।।ब्रिक्स’ संयन्त्र, एसियाली पूर्वाधार विकास बैब्क

लगायत वित्तीय संस्थाहरू र विभिन्न पहलकदमीहरूले नीति निर्माण र निर्णय प्रक्रियामा अमेरिका र युरोपको

वर्चस्व कमजोर बन्दै गएको छ । एसिया क्रमशः आर्थिक विकासको केन्द्र बन्दै गएको छ र भूमण्डलीकृत

पुँजीवादको ध्यान पनि त्यतै केन्द्रित हुँदैछ । अमेरिकी नेतृत्वको एक धु्रवीय शक्तिलाई चुनौती दिँदै विश्व

बहुधु्रवीय दिशातर्फ अग्रसर भइरहेको छ । यससँगै नयाँ–नयाँ अवसर र चुनौतीहरू पनि सिर्जना भएका छन् ।

यी अन्तर्राष्ट्रिय परिदृष्यहरूका अतिरिक्त हामीले हाम्रो भूराजनीतिक सन्दर्भमा विकसित भइरहेका

घटनाक्रमहरूलाई पनि नजिकबाट नियाल्नु पर्दछ । अमेरिकासँग भारतको बढ्दो सैन्य साझेदारी, अमेरिका,

भारत, दक्षिण कोरिया, जापान र अष्ट्रेलियाबीचको सैन्य गठबन्धन, दक्षिण चीन सागर र मलक्का जलडमरु

लगायत समुद्री मार्गहरूमा उत्पन्न समस्या, प्रशान्त र हिन्द महासागरमा बढ्दो अमेरिकी सैन्य तैनाथी,

चीनको ।।।बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ’ र यसका विरुद्ध कतिपय देशका प्रयाश, कोरियाली प्रायद्विपको तनाव र

पछिल्ला विकसित घटनाक्रम, चीन विरुद्धका कथित स्वतन्त्र तिब्बत गतिविधिहरू लगायत एशिया पशान्त ्र

क्षेत्रका घटनाक्रमहरूलाई पनि हामीले ध्यानमा राख्नु पर्दछ । यस क्रममा नेपालको राष्ट्रिय स्वाधीनतामा

पर्नसक्ने प्रभावका बारेमा आवश्यक सजगता अपनाउनु पर्दछ । युद्ध, आणविक अस्त्र र हातहतियारको

होडबाजीको विरोध गर्दै उत्पीडित राष्ट्रहरूको स्वाधीनताको रक्षा एवं शान्ति, समृद्धि र आर्थिक विकासको

निम्ति निरन्तर प्रयत्न जारी राख्नु पर्दछ ।

राष्ट्रिय स्वाधीनता र श्रमिक वर्गको मुक्तिको दिशा नै आजको कम्युनिष्ट तथा वामपन्थी आन्दोलनको

मूल प्रवृत्तिका रुपमा रहेको छ । वित्तीय एकाधिकार पुँजीवादको वर्चस्वलाई विस्थापित गरी राष्ट्रिय औद्योगिक

पुँजीको विकास गर्दै आर्थिक आत्मनिर्भरता हासिल गर्न सक्यौं भने मात्रै राष्ट्रिय स्वाधीनता सुदृढ गर्नसकिने

छ र समाजवादी क्रान्तिको आधारभूमि तयार गर्नसकिने छ । वित्तीय भूमण्डलीकृत साम्राज्यवादले जुन संकट

उत्पन्न गराइराखेको छ, त्यसबाट मुक्तिको लागि एक मात्र विकल्प भनेको राष्ट्रिय स्वाधीनता सहितको

समाजवाद नै हो । वर्तमान संकटले समाजवादको आवश्यकता र औचित्यतालाई झनै पुनर्पुष्टि गर्दै लगेको

छ ।

औद्योगिक पुँजीवादी क्रान्तिपश्चात् उत्पन्न पुँजीपति वर्ग र मजदुर वर्गबीचको अन्तरविरोधको

पृष्ठभूमिमा मजदुर वर्गको मुक्तिको मार्गदर्शक सिद्धान्तका रुपमा माक्र्सवादको जन्म भएको थियो । द्वन्द्वात्मक

तथा ऐतिहासिक भौतिकवादी विश्व दृष्टिकोण, वर्गसंघर्ष, श्रमजीवी वर्गको राज्य, सर्वहारा अन्तर्राष्ट्रवाद र

वैज्ञानिक समाजवाद तथा साम्यवाद जस्ता माक्र्सवादी वैचारिक अवधारणाहरूको जगमा कम्युनिष्ट

आन्दोलनको जन्म र विकास भएको थियो । गएका १७० वर्षहरूमा माक्र्सवादले विश्व सर्वहारा श्रमजीवी

वर्गको मुक्ति आन्दोलनलाई निरन्तर मार्गदर्शन गरिरहेको छ । माक्र्सवादको विकासकै क्रममा लेनिनवादको

विकास भएको छ भने चिनियाँ जनवादी क्रान्ति लगायत विश्वका विभिन्न मुलुकमा भएका क्रान्तिकारी

आन्दोलनले माक्र्सवादलाई सिर्जनात्मक रुपमा प्रयोग र विकास गर्न महत्वपूर्ण योगदान गरेका छन् । यस

अवधिमा विश्वका विभिन्न मुलुकहरूमा क्रान्ति सम्पन्न भएका छन् भने माक्र्सवादकै प्रभाव र पथप्रदर्शनमा

विश्वमा ठूला राजनीतिक परिवर्तनहरू संभव भएका छन् । मजदुर वर्ग, महिला लगायत विभिन्न समुदायका

ट

अधिकारहरू स्थापित भएका छन् । उत्पीडित वर्ग र समुदायमा अभूतपूर्व जागरण सिर्जना भएको छ ।

सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको मात्रै होइन, उत्पीडित राष्ट्रहरू र अन्ततः सिब्गै मानव जातिको मुक्तिका लागि

समेत माक्र्सवादको सान्दर्भिकता आज पनि उत्तिकै छ ।

तर सोभियत सब्घको विघटन र कतिपय मुलुकहरूमा समाजवादी सत्ताहरूको विस्थापनसँगै विश्व

कम्युनिष्ट आन्दोलन आज रक्षात्मक अवस्थामा छ । सशस्त्र सब्घर्षको बाटो अवलम्बन गरेका अधिकांश

मुलुकहरूमा आन्दोलनले गंभीर धक्का खाएको छ । शान्तिपूर्ण र लोकतान्त्रिक बाटोबाट समाजवाद निर्माण

गर्ने प्रयाशमा पनि विश्व वित्तीय पुँजीवादले अनेकौं अवरोध सिर्जना गरेको छ । विश्व साम्राज्यवादले थोपरेको

नवऔपनिवेशिक प्रणाली विरुद्ध क्रान्ति सम्पन्न हुन नसकेको मात्र होइन, क्रान्तिको रक्षा गर्ने प्रश्नमा समेत

गम्भीर समस्याहरू परिरहेको देखिन्छ । त्यसका लागि क्रान्तिका उपलब्धिहरू र माक्र्सवाद–लेनिनवादका

सार्वभौम मूल्य मान्यताहरूको रक्षा गर्दै नवऔपनिवेशिक शोषण उत्पीडन, त्यसका जगमा बन े ेका वर्गहरू र

वर्गीय अन्तरविरोधहरूको ठोस विश्लेषण गर्दै वैचारिक राजनीतिक क्षेत्रमा थप विकास र संश्लेषणको

टड्कारो आवश्यकता रहेको छ । क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिका यी घटनाक्रमहरूको गंभीर र वस्तुपरक विश्लेषण

गर्दै हामीले एक्काइसौं शताव्दीमा माक्र्सवादको विकासका लागि सिर्जनात्मक, रचनात्मक र नयाँ सोचको

विकास गर्नु अत्यावश्यक भएको छ । यस अघि स्थापित समाजवादी सत्ता र समाजहरूमा जनवादको

अभ्यासमा भएको मूल कमजोरीलाई सच्याउँदै वैचारिक सांस्कृतिक स्तर उन्नत बनाउन ध्यान दिनु पर्दछ ।

यसरी हेर्दा विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनको आम प्रवृत्ति भूमण्डलीकृत साम्राज्यवादका विरुद्ध उत्पीडित

राष्ट्रहरूको राष्ट्रिय स्वाधीनता र समाजवादी क्रान्तिको तयारी नै रहेको छ । नेपालको सन्दर्भमा

सार्वभौमसत्ता, भौगोलिक अखण्डता, राष्ट्रिय हित, स्वाभीमान र स्वाधीनताको रक्षा गर्दै जनवादी क्रान्तिका

बाँकी कार्यभार पूरा गर्ने तथा राष्ट्रिय स्वाधीन अर्थतन्त्रको निर्माण गर्दै समाजवादका आधार तयार गर्ने बाटो

नै अहिलेको क्रान्तिको कार्यदिशा रहेको छ । पञ्चशीलको सिद्धान्त र संयुक्त राष्ट्रसंघको वडापत्रको आधारमा

समानता, स्वतन्त्रता र पारस्परिक आपसी राष्ट्रिय हितको आधारमा कुटनीतिक सम्बन्ध विस्तार गर्ने,

उत्पीडित राष्ट्रहरू तथा श्रमजीवी वर्गका हक हित र मुक्तिका आन्दोलनमा ऐक्यवद्धता जाहेर गर्ने र आफ्नो

ठाउँबाट विश्व शान्ति, न्याय र समानताको आन्दोलनलाई सघाउने हाम्रो नीति हुनु पर्दछ ।

पुँजीको अत्यधिक केन्द्रीकरण, विज्ञान–प्रविधिका लाभहरूको असमान वितरण र विश्वव्यापीकरणको

प्रक्रियाका बीचमा विश्व प्रणाली झनै जटिल भएको छ । असमान विकासका कारण देश–देशमा क्रान्ति,

समाजवाद निर्माणको बाटो र स्वयं समाजवादी ढाँचा पनि विविधतायुक्त हुनु अनिवार्य छ । प्रत्येक देशका

वामपन्थीहरूले आफ्नो समाजको विकासक्रम, ठोस परिस्थिति र समाजका विशेषताका बारेमा स्पष्ट बन्न

सक्नुपर्दछ र आन्दोलनको आफ्नै मौलिकता अन्वेषण गर्दै त्यसका आधारमा माक्र्सवादको सिर्जनात्मक रुपमा

प्रयाग गर्द े ै अगाडि बढ्नु पर्दछ । हामीले माक्र्सवादको प्रयोग र विकासमा विविधतालाई स्वीकार्नु पर्दछ ।

हामी नयाँ र न्यायपूर्ण विश्व व्यवस्थाका पक्षमा दृढतापूर्वक उभिनु पर्छ ।

२. वर्तमान राष्ट्रिय परिस्थिति

नेपाली समाजको चरित्र

२०६२÷६३ सालको ऐतिहासिक क्रान्ति र त्यसपछि विकसित राजनीतिक परिस्थितिसँगै नेपाली समाज

ऐतिहासिक विकासक्रमको हिसाबले नयाँ चरणमा प्रवेश गरेको छ । सामन्तवाद विघटन र पतन भएर समाज

पुँजीवादी चरणमा प्रवेश गर्नु, संविधानसभाबाट संविधान निर्माण भएर सब्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र

स्थापना र संस्थागत हुनु, नेपाली जनता संवैधानिक र व्यवहारिक दुबै दृष्टिले सार्वभौम बन्नु, वाह्य दबाब र

हस्तक्षेपलाई अस्वीकार गर्दै नेपालले संविधान निर्माण लगायत आफ्ना आन्तरिक विषयहरूमा आफ्नो

ठ

स्वतन्त्र निर्णय, राष्ट्रिय स्वाधीनता र स्वाभिमानलाई स्थापित गर्नु, निर्वाचनका माध्यमबाट सब्घीय, प्रदेश

तथा स्थानीय तीनै तहमा वामपन्थी शक्तिहरू झण्डै दुई तिहाइ शक्तिका साथ नेतृत्वमा स्थापित हुनु र

शान्तिपूर्ण तथा वैधानिक बाटोबाट समाजवाद निर्माणका आधारहरू बलियो बन्दै जानु यस नयाँ चरणका

विशेषताका रुपमा रहेका छन् ।

नेपाल पुँजीवादको प्रारम्भिक चरणबाट गुज्रिरहेको छ । राष्ट्रिय पुँजीवादी उत्पादक शक्ति कमजोर

अवस्थामा छ । उत्पादनशील लगानी र पुनर्उत्पादन पुँजीवादको मुख्यपक्ष बन्न सकेको छैन । विदेशी वस्तु

मुलुकमा भित्र्याएर नाफा कमाउने व्यापारिक पुँजी र विभिन्न ठेक्कापट्टा एवं सेवाहरूमा विदेशी कम्पनीको

सेवक बनेर पैसा कमाउने दलाल पुँजीको बोलवाला छ । यो दलाल पुँजीपतिवर्गलाई राज्य संयन्त्रमा पकड

जमाएर बसेका उच्च तहका कर्मचारीतन्त्र र कतिपय राजनीतिक पार्टीका नेता, कार्यकर्ताहरूको एउटा

हिस्साले सहयोग र सेवा गरिरहेका छ । त्यसल े े दलाल पुँजीपति वर्गलाई राज्यको तर्फबाट अवसर र

नाजायज छुटहरू उपलब्ध गराएर त्यस वापत बिना कुनै लगानी र श्रम आम्दानीमा ठुलो हिस्सा लिइरहेको

छ । यसरी हिस्सा लिने नोकरशाही पँुजीपति वर्ग हो । त्यसैले दलाल तथा नोकरशाही पँुजीवाद हाम्रो

समाजमा राष्ट्रिय पुँजीको विकासका लागि मुख्य अवरोधका रुपमा रहेको छ । उत्पादनशील लगानी र

पुनर्उत्पादनको प्रक्रियालाई यो पुँजीवादले प्रोत्साहित गर्दैन, उल्टो कमजोर बनाउँछ । प्रगतिशील उत्पादक

शक्तिको विकास, उत्पादन वृद्धि, आर्थिक विकास र आत्म निर्भर राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको निर्माणलाई यसले

अवरुद्ध पारिरहेको छ । त्यसका अतिरिक्त बिना लगानी र श्रम ठुलो मात्राको आम्दानी गर्ने यसै वर्गको

प्रभावका कारण समाजमा उपभोक्तावाद चरमरुपमा प्रोत्साहित भएको छ । उद्योगधन्दा, कलकारखानामा

लगानीद्धारा गरिने पुँजी निर्माणको प्रक्रियाभन्दा बाहिरबाट नै ठूलो आम्दानी गर्ने यो वर्गले “मामाको धन

फुपका ु े श्राद्ध” भने झै उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी गर्नुको सट्टा बंगला, कार, होटेल, रेष्टुराँ, फर्निसिङ्ग,

ब्युटिपार्लर, भोज भतेर, क्लब, बार, गहना, महँगा कपडा आदि विलासितामा खर्च गर्दछ । त्यसले गर्दा पूरै

समाजमा उपभोक्तावादी संस्कृति बढ्दै गइरहेको छ । विप्रेषणबाट प्राप्त रकमको ठुलो हिस्सा अनावश्यक

रुपमा यस्तैमा खर्च भईराखेको छ । आधारभूत आवश्यकताका विषयमा खर्च गर्न धौ धौ पर्ने परिवारले पनि

ऋण खोजेर वा अचल सम्पति बेचेर “सामाजिक हैसियत” कायम राख्ने नाममा अनावश्यक रुपमा

उपभोक्तावादी खर्च गरिरहेका छन् । यो प्रक्रियाले समाजको आर्थिक विकासलाई नकारात्मक ढंगले प्रभावित

गरिरहेको छ ।

उपरोक्त तथ्यहरूबाट नेपाली समाजको सामाजिक–आर्थिक संरचनाको मूल चरित्र स्पष्ट हुन्छ । नेपाली

समाज मूलतः पुँजिबादी समाजमा रुपान्तरित भएको छ । नेपाली पँुजीवादी जनवादी क्रान्ति आधारभूत रुपले

सम्पन्न भएको छ । तर नपालका े े पुँजीवाद कमजोर अवस्थामा छ । सामन्तवादका अवशेषहरू पनि अझै

केहि बाँकि छन र विभिन्न रुप र मात्रामा नवऔपनिबेशिक शोषण–उत्पीडन कायमै छ । यसलाई अन्त्य गरेर

औद्योगिक पँुजीको विकास गर्नु अत्यावश्यक छ ।

नेपाल गौरवशाली सभ्यता, इतिहास र संस्कृति भएको संसारकै पुरानोमध्ये एक र सधैभरि स्वतन्त्र

अस्तित्वमा रहेको राष्ट्र हो । हजारांै वर्ष अगाडि देखि नेपालले मानव सभ्यता र विश्व शान्तिका सन्दर्भमा

योगदान गर्दै आएको छ र बहुलता, विविधता, सांस्कृतिक सहचार्य र सामाजिक सद्भावको विशिष्ट पहिचान

कायम राख्दै आएको छ । विश्वमा उपनिवेशवादको विगविगी भएको बेला पनि वाह्य साम्राज्यवादी

आक्रमणबाट देशको स्वतन्त्र अस्तित्व कायम राख्न सफल हाम्रो इतिहासप्रति हामीलाई गर्व छ ।

तर इतिहासमा सधै स्वतन्त्र रहँदै आएको नेपालले सुगौली सन्धीपश्चात् भने राजनीतिक, आर्थिक र

सांस्कृतिक हस्तक्षेपसँग सामना गर्नुपरेको छ । विभिन्न असमान सन्धीहरू, आर्थिक परनिर्भरता, सांस्कृतिक

अतिक्रमण र नेपालले आफ्ना आन्तरिक विषयहरूको स्वतन्त्र ढङ्गले समाधान गर्ने क्रममा बेलाबेलामा प्रकट

ड

हुने वाह्य हस्तक्षेपसँग हामीले निरन्तर प्रतिरोध गरिरहेका छौं । संविधान निर्माण र त्यसपछिका घटनाक्रममा

राष्ट्रिय स्वाधीनता र स्वाभिमानका विषयमा नेपाली जनतामा अभूतपूर्व जागरण, सजगता र एकता प्रकट

भएको छ, जुन हाम्रो राष्ट्रियताको सुदृढीकरणका लागि निकै मूल्यवान आधार हो । सबै वर्ग, क्षेत्र र

समुदायका जनताको एकतालाई अझ बलियो बनाउँदै हामीले हाम्रो राष्ट्रियतालाई सुदृढ गर्नु पर्दछ र सबै

खाले नवऔपनिवेशिक शोषण उत्पीडनलाई समाप्त पार्दै स्वतन्त्र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकास तथा आर्थिक

आत्मनिर्भरता हासिल गर्नु पर्दछ ।

३. नेपाली पुंजीवादी जनवादी क्रान्तिः समाजवाद उन्मुख जनताको जनवाद

विकासका विभिन्न ऐतिहासिक चरणहरू पार गर्दै र विकसित हुँदै आएको नेपाली समाज लामो समय

सामन्तवादको चरणबाट गुज्रेको थियो । सामन्तवादी सामाजिक–आर्थिक संरचना अनुरुप सामन्ती

अधिरचनाको रुपमा निरंकुश राजतन्त्रले राज्य सञ्चालन गरिरहेको थियो । त्यस पृष्ठभूमिमा, सामन्तवाद

तथा सामन्तवर्ग विरुद्धको वर्गसंघर्ष र सामन्ती निरंकुशतन्त्र विरुद्धको राजनीतिक लोकतान्त्रिक संघर्ष र

अन्ततः पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको रुपमा अघि बढ्नु ऐतिहासिक वस्तुगत आवश्यकता बन्यो ।

नेपालको सामन्तवाद एवं सामन्तवर्गले विश्व साम्राज्यवाद, एकाधिकार पुँजीवाद, क्षेत्रीय प्रभुत्ववाद र

विस्तारवादसँगको सहकार्य एवं साँठगाँठबाट आफ्नो रक्षाका लागि बाह्य सहयोगी शक्ति प्राप्त ग¥यो ।

नेपाल र नेपाली जनता वाह्य शक्तिको समेत शोषण र उत्पीडनमा परे । यसरी सामन्तवाद विरोधी नेपाली

पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिले सामन्तवाद र सामन्ती निरंकुशतन्त्रलाई अन्त्य गर्न साम्राज्यवाद र क्षेत्रीय

प्रभुत्ववाद–विस्तारवादका विरुद्ध राष्ट्रिय स्वाधीनताको कायभार र्प ूरा गर्ने संघर्ष पनि सँगसँगै अघि बढाउनु

अनिवार्य बन्यो ।

आरम्भमा सामन्ती राज्यसत्ता र निरंकुशतन्त्रका विरुद्धको संघर्ष मूलतः जहानिया राणाशासन विरुद्धको

संघर्षका रूपमा संगठित भयो । सामन्ती निरंकुशतन्त्र विरुद्धको संघर्ष लखन थापाको विद्रोह एवं ।।।प्रचण्ड

गोरखा’ ।।।प्रजा परिषद्’ को आन्दोलन हुँदै अगाडि बढ्यो र नेपाली कांग्रेस तथा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको

स्थापनासँगै २००७ सालमा राणाशासन विरोधी महत्वपूर्ण राजनीतिक आन्दोलन एवं परिवर्तनका रुपमा

विकसित भयो । आन्दोलनको मुख्य नेतृत्व नेपाली काँग्रेसले ग¥यो र भर्खरै जन्मिएको नेपाल कम्युनिष्ट

पार्टीले पनि यो लोकतान्त्रिक संघर्षमा सक्रिय सहभागी हुँदै आफ्नो भूमिका खेल्यो । नेतृत्वदायी पुँजीपतिवर्ग

कमजोर भएको, त्यसको मुख्य चरित्र दलाल भएको र बाह्य शक्तिको भूमिका समेतको कारण २००७

सालको परिवर्तनले लोकतान्त्रिक क्रान्तिलाई पूर्णता दिन सकेन । तथापि त्यो लोकतन्त्रको दिशामा

ऐतिहासिक महत्वको परिवर्तन थियो ।

२००६ सालमा स्थापित नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीले प्रारम्भदेखि नै सारतत्वमा सामन्तवाद–साम्राज्यवाद

विरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको कार्यक्रम अगाडि सारेको थियो । राजतन्त्रसँग आत्मसमर्पण गर्नपुगेका

केही तत्वहरू बाहेक विभिन्न समूहमा विभाजित हुनपुगेका कम्युनिष्ट तथा वामपन्थी पार्टीहरूले नयाँ

जनवाद, जनताको जनवाद, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र वा जनताको बहुदलीय जनवाद आदि विभिन्न नाम र रुपमा

क्रान्तिको कार्यक्रम प्रस्तुत गरेपनि सारतत्वमा यी सबै कार्यक्रम सर्वहारा श्रमजीवीवर्ग र कम्युनिष्ट पार्टीको

नेतृत्वमा सम्पन्न हुने सामन्तवाद–साम्राज्यवाद विरोधी नयाँखाले पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको कार्यक्रम नै

थिए । एकीकृत अवस्थामा होस् या विभाजित अवस्थामा, नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन यही कार्यक्रमकै

बाटोमा अघि बढिरह्यो ।

नेपाली लोकतान्त्रिक क्रान्ति राजनीतिक क्षेत्रमा पटक–पटक प्रतिगमनको चपेटामा परे पनि त्यस्तो

प्रतिगमनले समाजको पुँजीवादीकरणलाई पूरै रोक्न सकेन । राज्यको सकारात्मक भूमिकाको अभावका

ढ

बाबजुद नेपालको पुँजीवादीकरणको प्रक्रिया कमजोर रुपमा नै भएपनि अघि बढ्दै ग¥यो । तद्नुरुप

राजनीतिक संघर्ष पनि अघि बढ्दै गयो । यस क्रममा राजनीतिक अधिरचनाको क्षेत्रमा पूर्ण

लोकतान्त्रिकरणको दबाब र माग स्वभावतः झनै बढ्यो । नेपालमा राजतन्त्र रहँदासम्म सामन्ती निरंकुशतन्त्र

पूर्ण रुपमा अन्त्य हुँदैन र गणतन्त्र स्थापना अनिवार्य छ भन्ने ऐतिहासिक यथार्थ आम रुपमा स्पष्ट भयो ।

यसका साथै, मूलतः दलाल तथा नोकरशाही पुँजीपतिवर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने नेपाली कांग्रेस जस्तो पार्टीकै

नेतृत्वका कारण २००७ सालदेखिको लोकतान्त्रिक परिवर्तन अधुरै रहन गएको हो र कम्युनिष्ट शक्तिको

नेतृत्वमा मात्र लोकतान्त्रिक क्रान्तिले पूर्णता पाउन सक्छ भन्ने पनि पुष्टि हुँदै गयो । यसका साथसाथै,

कम्युनिष्ट तथा वामपन्थी शक्तिहरू लामो तथा बलिदानी संघर्षमा निरन्तर लागिरहे, माक्र्सवादको

सिर्जनात्मक पया ्र ेग गर्ने प्रयत्न गर्दै जनताका बीचमा गएर आन्दोलन उठाउन सक्रिय रहे, यस क्रममा

विभिन्न सकारात्मक र नकारात्मक अनुभव सहित जनताका दुखसुखमा निरन्तर साथ रहे, जस्का कारणले

नेपाली राजनीतिक आन्दोलनका नेतृत्वदायी शक्तिका रुपमा उनीहरू स्थापित भए ।

यसरी २००७ सालदेखिका विभिन्न सशस्त्र र शान्तिपूर्ण संघर्ष, झापा विद्रोह, माओवादी जनयुद्ध,

उत्पीडित समुदायले चलाएका विभिन्न आन्दोलनले सामन्तवादविरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति अर्थात्

लोकतान्त्रिक क्रान्तिलाई मूलतः कम्युनिस्ट तथा वामपन्थी शक्तिहरूको नेतृत्वमा पूर्णता दिने वस्तुगत र

आत्मगत आधार तयार ग¥यो ।

एकातिर नेकपा (एमाले) को नेतृत्वमा सञ्चालित शान्तिपूर्ण र वैधानिक संघर्षले कम्युनिष्ट

आन्दोलनलाई लोकप्रिय बनाउन तथा राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा स्थापित गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो

भने अर्कोतिर तत्कालिन नेकपा (माओवादी)को नेतृत्वमा सञ्चालित जनयुद्धले उत्पीडित वर्ग, जाति, क्षेत्र,

लिंग र विभिन्न सांस्कृतिक समदायका जनतामा राजनीतिक च ु ेतना र जागरण ल्याउन तथा संगठित र

आन्दोलित गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो । यसरी प्रतिक्रियावादी सामन्ती राज्यव्यवस्थालाई कमजोर पार्दै,

लोकतन्त्रको स्थापना र पूँजीको विकास गर्दै, समाजवाद तर्फ उन्मुख हुने अवस्था सिर्जना गर्नुका साथै संघीय

लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनाको आधार तयार भयो । शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनमा रहेका नेकपा (एमाले)

लगायतका सात राजनीतिक दल र जनयुद्धको नेतृत्व गरिरहेको तत्कालीन नेकपा (माओवादी)का बीचमा

भएको १२ बुँदे समझदारीको आधारमा आ–आफ्नो ठाउँबाट दुवै शक्तिबाट सञ्चालित जनआन्दोलनले

२००७ साल यताका सबै संघर्षको सञ्चित असरका रुपमा सामन्ती निरंकुश राजतन्त्रको अन्त गर्दै संघीय

लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गर्न निर्णायक भूमिका खेल्यो ।

यसप्रकार नेपाली पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति प्रक्रिया र सारतत्व दुवै हिसाबले मौलिक रहेको छ ।

संसदीय र गैरसंसदीय संघर्ष, माआवादी जनय े ुद्ध, ऐतिहासिक जनआन्दोलन, शान्तिप्रक्रिया, संविधानसभा र

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनाको मौलिक एवं विशिष्ट प्रक्रियाबाट नेपाली पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति

आधारभूत रुपले सम्पन्न भएको छ ।

सारतत्व एवं चरित्रको हिसाबले पनि नेपाली पूँजीवादी जनवादी क्रान्ति मौलिक रहेको छ । कम्युनिस्ट

तथा वामपन्थी शक्तिहरूको नेतृत्वदायी भूमिकामा सम्पन्न भएकाले नेपाली पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति

परम्परागत संसदीय गणतन्त्र वा औपचारिक राजनीतिक लोकतन्त्रमा मात्र सीमित छैन । यो समाजवाद

उन्मुख जनताको जनवादका रुपमा स्थापित भएको छ ।

नेपाली जनताले आफ्नै मौलिक बाटोबाट प्राप्त गरेको मौलिक चरित्रको लोकतान्त्रिक परिवर्तनलाई

हाम्रो निर्णायक पहल र नेतृत्वमा निर्मित नयाँ संविधानले निम्नलिखित मुख्य विशेषताहरूसहित संस्थागत

गरेको छ ः

ज्ञण्

(क) नेपाली जनताले पहिलोपटक आफूमा निहित सार्वभौमसत्ताको प्रयोग गर्दै आफ्नो संविधान आफैंले

निर्माण गरी घोषणा गरेका छन् । राजाहरूले ।।।आफूमा निहित सार्वभौमसत्ता र राजकीय सत्ताको प्रयोग

गर्दै’ देशको मूल कानुन जारी गर्ने सामन्ती युगको अन्त्य भएको छ ।

(ख) सामन्तवादको मूल राजनीतिक प्रतिनिधिका रुपमा रहेको राजतन्त्रलाई समूल अन्त्य गरी गणतन्त्रलाई

संस्थागत गरिएको छ । केन्द्रिकृत एवं एकात्मक राज्यको स्थानमा संघीय संरचना संस्थागत गरिएको

छ । लोकतन्त्रको मान्यता अनुरुप धर्म निरपेक्षतालाई संस्थागत गरिएको छ । संघीय लोकतान्त्रिक

गणतन्त्रको संस्थागत सुदृढीकरण युगान्तकारी महत्वको परिवर्तन हो ।

(ग) नयाँ संविधान गतिशील संविधान हो । नेपालको राष्ट्रिय सार्वभौमिकता, भौगोलिक अखण्डता,

स्वाधीनता र नेपाली जनतामा निहित सार्वभौमसत्ताबाहक क े ुनै पनि कुरा असंशोधनीय वा अपरिवर्तनीय

छैन । एकातिर उपरोक्त मूलभूत विषय एकदमै सुरक्षित भएका छन् भने ती विषय बाहेक नेपाली

जनताले चाहेमा सबै विषय संवैधानिक बाटोबाट परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा संविधानतः स्थापित

भएको छ । यो दूरगामी महत्वको परिवर्तन हो ।

(घ) शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, आवास र खाद्य सम्प्रभुतालाई मौलिक हकका रुपमा सुनिश्चित गरिएको छ ।

सामाजिक सुरक्षालाई संविधानले प्रत्याभूत गरेको छ । सामाजिक न्यायको कोणबाट संविधान अग्रगामी

रहेको छ ।

(ब) समावेशी लोकतन्त्रको मान्यता अनुरुप जनप्रतिनिधि संस्थाहरूमा मिश्रित निर्वाचन प्रणाली अन्तर्गत

महिला, दलित, मधेसी, जनजाति, पिछडिएको क्षेत्र, थारु, मुस्लिम र खस आर्य सबै समुदायको

प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गरिएको छ । संघीय संसद् लगायतका सबै जनप्रतिनिधि संस्थामा महिलाको

न्यूनतम एक तिहाइ र स्थानीय तहमा न्यूनतम ४० प्रतिशत प्रतिनिधित्वका लागि विशेष व्यवस्था

गरिएको छ । महिला र दलितलाई राज्यका सबै निकायहरूमा समानुपातिक समावेशीकरणको हक

सुनिश्चित गरिएको छ । राज्यका सबै निकाय र अंगमा समावेशी सिद्धान्तका आधारमा नियुक्ति गर्ने

व्यवस्था गरिएको छ । समावेशीकरण र समानुपातिक प्रतिनिधित्व आजको नेपाली लोकतन्त्रको अंग

बनेको छ । यो विश्वकै लागि नमुनायोग्य रहेको छ ।

(च) संविधानमा राष्ट्रिय सार्वभौमिकता, भौगोलिक अखण्डता, स्वाधीनता र हितलाई केन्द्रमा राखी स्वतन्त्र

परराष्ट्र नीति अवलम्बन गर्ने स्पष्ट व्यवस्था गरिएको छ । नेपालको संवैधानिक इतिहासमा पहिलोपटक

स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति अवलम्बन गर्ने घोषणा गरिएको छ । त्यसैगरी अन्य मुलुकसँग भएका सबै सन्धि

सम्झौताको पुनरावलोकन गरी पारस्परिक समानता र हितमा आधारित सन्धि सम्झौता गर्ने स्पष्ट

व्यवस्था गरिएको छ । हाम्रो परिप्रेक्ष्यमा यो विशेष दूरगामी महत्वको विषय रहेको छ ।

(छ) संविधानले नेपाल राष्ट्रलाई वैज्ञानिक र वस्तुनिष्ट ढंगले परिभाषित गरेर राष्ट्रिय एकताको बलियो

आधार प्रदान गरेको छ । बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक विशेषता र भौगोलिक

विविधतामा अभिव्यक्त समान आकांक्षा, नेपालको राष्ट्रिय स्वतन्त्रता, सार्वभौमसत्ता र राष्ट्रिय हितप्रति

प्रतिबद्ध रही एकताको सूत्रमा आबद्ध समग्र नेपाली जनतालाई नेपाल राष्ट्रका रुपमा परिभाषित

गरिएको छ ।

(ज) नयाँ संविधानले किसानको हितमा भूमिसुधार गर्ने आधार प्रदान गरेको छ । भूमिसुधार, जग्गामा

किसानको पहँुचको हक, प्रत्येक भूमिहीन दलित परिवारलाई जग्गा प्राप्त गर्ने हक, खाद्य अधिकार र

खाद्य सम्प्रभुताको अधिकार व्यवहारमा लागू गर्ने क्रममा नेपालमा कृषि क्रान्तिको क्षेत्रमा अत्यन्त

महत्वपूर्ण उपलब्धि हुनेछ ।

ज्ञज्ञ

सार्वजनिक, निजी र सहकारी सहितको तीन खम्बे अर्थनीति स्वीकार गरी राजनीतिलाई मात्र हैन

अर्थतन्त्रलाई पनि समावेशी र सहभागितामूलक बनाउने दृष्टिकोण अघि सारिएको छ ।

(झ) नयाँ संविधानले जनताको प्रतिस्पर्धात्मक बहुदलीय शासनव्यवस्था र त्यसमा आधारित समाजवादप्रति

प्रतिबद्ध रहने कुरा स्पष्ट गरेको छ । विश्वव्यापी रुपमा स्वीकृत लोकतन्त्रका आधारभूत विषय, मानव

अधिकार, स्वतन्त्र न्यायपालिका तथा शक्ति पृथकीकरणलाई संविधानले प्रत्याभूत गरेको छ । त्यसैगरी

राज्यलाई प्रस्ट रूपमा समाजवादउन्मुख, समावेशी संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्य भनेर

परिभाषित गरिएको छ । यसले हाम्रो परिवर्तन, राज्य र समाजको चरित्रलाई निर्दिष्ट गरेको छ ।

(ञ) संविधानसभा र संविधान निर्माण नेपालको शान्तिप्रक्रियाको अभिन्न र मुख्य अंग हो । संविधान

घोषणाले शान्ति प्रक्रियाको मुख्य राजनीतिक कार्यभार पूरा गरेको छ र दिगो शान्तिका लागि मूल

आधार प्रदान गरेको छ ।

निचाडमा, न े ेपालको संविधानले नेपाली पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको आधारभूत परिवर्तन एवं

उपलब्धिलाई संस्थागत गरेको छ । सामन्तवाद विरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको ऐतिहासिक कार्यभार

संविधानतः पूरा भएको छ । तर नेपाली पूँजीवादी जनवादी क्रान्तिका केही कार्यक्रमहरू बाँकी रहेकोले

त्यसलाई पूरागर्न संबिधान संशोधन एवं परिमार्जन गर्दै जानुपर्ने आवश्यकता पर्न सक्छ ।

यसरी नेपालको संविधानले मूल सारतत्वमा पुँजीवादी लोकतन्त्रकै सीमाभित्र रहेको तर पुरानो खाले

परम्परागत पुँजीवादी संसदीय लोकतन्त्रभन्दा उन्नत समाजवाद उन्मुख समावेशी लोकतन्त्रलाई स्थापित

गरेको छ । यो विश्वकै लागि लोकतन्त्रको नयाँ मोडेल र प्रयोग बन्न पुगेको छ । हामीले यसलाई

सफलतापूर्वक कार्यान्वयनका साथै अझ विकसित गर्दै अघि बढ्नु पर्छ ।

।।।कुनै पनि क्रान्ति शुद्ध रूपमा सम्पन्न हुन नसक्ने’ यथार्थ नेपाली क्रान्तिको सन्दर्भमा पनि लागू हुनु

स्वाभाविक छ । हाम्रो पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति सर्वहारा श्रमजीवीवर्ग र कम्युनिस्ट शक्तिको नेतृत्वमा

भएको भएपनि अन्तर्राष्ट्रिय परिवेश र हाम्रो ठोस विशिष्टताको वर्गीय तथा राजनीतिक शक्ति सन्तुलनमा

पुँजीपतिवर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने राजनीतिक शक्ति समेतसँग सहकार्य गर्दै अघि बढ्नु प¥यो । त्यसैले

स्वभावतः यसका केही सीमा र कमजोरी छन् । हाम्रो पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति सर्वहारा श्रमजीवी वर्ग र

कम्युनिस्ट शक्तिले चाहेजस्तो आजको युगको पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको आदर्श स्वरुपमा सम्पन्न भएको

दावी गर्न सकिन्न । पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिका केही कार्यभारहरू अझै बाँकी छन्, किनकि सामन्तवादका

अवशेषहरू अझै पनि छन् । आर्थिक र सांस्कृतिक क्षेत्रमा यसको मात्रा क्रमशः सजिलै देख्न सकिन्छ भने

राजनीतिक अधिकारको क्षेत्रमा पनि अझै विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता हुन्छ नै ।

हाम्रो देश स्वतन्त्र, सार्वभौमसत्ता सम्पन्न एवं स्वाधीन मुलुकका रुपमा रहे पनि राष्ट्रिय स्वाधीनतालाई

बलियो बनाउने सवालमा अझै हामीले कैयौं कार्यभार पूरा गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । वाह्य हस्तक्षेप र

उत्पीडनलाई पूर्ण अन्त्य गर्न आवश्यक पहलकासाथ उपयुक्त कदम चाल्नु पर्दछ । नेपाललाई आर्थिक र

सुरक्षा सम्बन्धी गतिविधिमा आफूमाथि निरन्तर आश्रित बनाएर नेपालको आन्तरिक मामलामा हस्तक्ष्ोप गर्ने

र नेपालको राजनीतिलाई समेत आफ्नै प्रभावमा निरन्तर राखी रहने छिमेकी शासकहरूको व्यवहारले गर्दा

नेपालले नवउपनिवेशवादी नीति र व्यवहार विरुद्ध समेत निरन्तर संघर्ष गरिरहनु परेको छ । नेपालको

स्वाधीनता, सार्वभौमसत्ता र स्वाभिमानलाई सदृढ पार्न निरन्तर लागि रहनु पर्दछ ।

पूँजीवादी जनवादी क्रान्तिका बाँकी कार्यभारलाई नयाँ ऐतिहासिक चरणको नयाँ रणनीति र कार्यनीति

कार्यान्वयनका क्रममा, वर्गसंघर्ष एवं क्रान्तिकारी आन्दोलनको विकासको क्रममा र लोकतान्त्रिकरणको

विस्तार एवं समाजवाद उन्मुख कार्यक्रम लागू गर्ने क्रममा पूरा गर्दै अघि बढ्नु पर्छ । हामीले हाम्रो

लोकतन्त्रलाई यसको सारतत्व एवं विशिष्टतासहित लागू गर्ने क्रममा अझै विकास गर्ने दिशामा ध्यान

ज्ञद्द

दिनुपर्छ र संविधानको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्दै आवश्यकता अनुसार यसमा संशोधन एवं विकास गर्दै

अघि बढ्नु पर्छ ।

४. रणनीति, कार्यनीति र राजनीतिक कार्यदिशा

क्रान्तिको चरित्र, रणनीति र कार्यदिशा त्यो खास समाज विकासको कुन ऐतिहासिक चरणमा छ र

त्यस समाजका आधारभूत सामाजिक–आर्थिक संरचना, राज्यको चरित्र र राजनीतिक अधिरचना, वर्ग र वर्ग

अन्तरविरोध के हुन् भन्ने कुराले निर्धारित गर्दछ । सामन्तवादको मूलतः अन्त्य भई नेपाली समाज

पुँजीवादको चरणमा प्रबेश गरेको र पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति आधारभूत रुपले सम्पन्न भएको हाम्रो

निचोडले नयाँ ऐतिहासिक चरणमा सामन्तवाद विरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति वा जनताको जनवादी

क्रान्ति सम्पन्न गर्ने रणनीति वा आम राजनीतिक कार्यदिशामा परिवर्तनको माग गर्दछ । त्यसैगरी प्रगतिशील

राष्ट्रिय पुँजीवादी उत्पादक शक्तिको विकास कमजोर अवस्थामा रहेको र दलाल तथा नोकरशाही पुँजीवाद

यति बेलाको नेपाली पूँजीबादको मूल प्रवृत्ति बनेको कारणबाट तात्कालिक रुपमा समाजवाद होइन,

समाजवादको आधार तयार पार्ने समाजवाद उन्मुख राष्ट्रिय औद्योगिक पुँजीवादको विकास अनिवार्य कार्यभार

हुनजान्छ । त्यसले तात्कालिक रुपमा दिशा निर्देशित गर्ने विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशाको माग गर्दछ । यो

विशिष्ट कार्यदिशाको कार्यान्वयनले आम कार्यदिशा कार्यान्वयनको आधार तयार पार्नेछ ।

आम राजनीतिक कार्यदिशा

पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति आधारभूत रुपले सम्पन्न भएसँगै नेपाली समाज आम रुपमा समाजवादी

क्रान्तिको ऐतिहासिक चरणमा प्रवेश गरेको छ । त्यसैले नेपाली क्रान्तिको दीर्घकालीन र रणनीतिक लक्ष्य

समाजवादको स्थापना हो । तदनुरुप क्रान्तिको आम रणनीति नेपाली समाजलाई समाजवादमा रुपान्तरण

गर्नु, समाजवाद निर्माण गर्नु वा समाजवादी क्रान्ति सन्पन्न गर्नु हो ।

हाम्रो समाजवादको बाटो के हो र समाजवादको चरित्र कस्तो रहन्छ भन्ने विषय आजको ज्यादै

महत्वपूर्ण र सान्दर्भिक विषय हो । यसको स्पष्टताले नै हाम्रो पार्टीको आम राजनीतिक कार्यदिशालाई स्पष्ट

पार्नेछ ।

हामी शान्तिपूर्ण संघर्ष र शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाको बाटोबाट समाजवाद निर्माण गर्न चाहन्छौं । हाम्रो

विशिष्ट सन्दर्भमा त्यो सम्भव छ । हाम्रो संविधानले समाजवादप्रति प्रतिबद्धता जाहेर गरेको छ, राज्यलाई

समाजवादउन्मुख राज्यका रुपमा परिभाषित गरेको छ । संविधान अनुसार राष्ट्रिय सार्वभौमिकता, अखण्डता र

जनताको सार्वभौमसत्ता बाहेक सबै विषय आवश्यकता अनुसार संविधान संशोधन गरी परिवर्तन गर्न सकिने

अवस्था छ । सच्चा समाजवादको प्रतिनिधित्व गर्ने क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट शक्ति सुदृढ एवं शक्तिशाली छ

तथा यो अझै सुदृढ हुँदै जानेछ । तसर्थ, अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति, भूमण्डलीकृत साम्राज्यवाद एवं भूराजनीतिक

परिवेश र उक्त परिस्थितिजन्य सीमाले हामीलाई सजगता, व्यवहार कुशलता एवं नेतृत्व कुशलताको प्रदर्शन

र तद्नुरुपको पहल एवं तत्परताका निम्ति तयार हुन निर्देशित गरेपनि शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धा एवं शान्तिपूर्ण

जनआन्दोलनको बाटोबाट अघि बढ्ने हाम्रो दृढ चाहना र प्रतिबद्धता छ ।

अहिले हामी शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाको बाटोबाट अघि बढि रहका छा े ैं । तर हाम्रो यो बाटो हाम्रो चाहाना

वा विश्वासमा मात्र आधारित हुनेछैन । क्रान्ति, समाजवाद, राष्ट्र एवं जनताका शत्रुहरू कुन रुपमा प्रस्तुत

हुनेछन् भन्ने कुरा समेतले यसलाई निर्धारित गर्नेछ । त्यसैले संघर्षको कुनरुप र विधिलाई अपनाउनुपर्छ भन्ने

विषय ठोस परिस्थितिले निर्धारण गर्नेछ भन्ने कुरामा पनि हामी स्पष्ट छौं । हामी क्रान्तिको उद्देश्य, लक्ष्य र

कार्यक्रमलाई केन्द्रबिन्दुमा राखेर परिस्थितिले माग गरे अनुसार संघर्षको रुप र जनताको निर्णायक

भूमिकालाई स्वीकार्ने छौं र सोही अनुरुप नेतृत्व गर्नेछौं ।

ज्ञघ

शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाको बाटोबाट अघि बढ्ने हाम्रो नीतिले बहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक निर्वाचन, संसद र

सरकारलाई संघर्ष र कामको मुख्य मोर्चाको रुपमा लिने कुरा स्पष्ट छ । त्यस अतिरिक्त संवैधानिक व्यवस्था

र अधिकारको प्रयोग गर्दै आवश्यकता अनुसार जनपरिचालन, जनआन्दोलन र उत्पीडित वर्ग एवं समुदायका

आवाजहरूको पनि हामी अगुवाइ गरिरहनेछौं । जनचेतना जगाउने सुसंगठित गर्ने र चेतनशील नागरिकको

भूमिका निर्वाह गर्ने कार्यमा प्रेरित गरिरहने छौ ।

हामीले आम रणनीतिक लक्ष्यका रुपमा लिएको समाजवाद कुन प्रकृतिको हुनेछ, त्यसबारे स्पष्टताको

आवश्यकता छ । पहिलो, कम्युनिष्टहरूको नेतृत्वमा विश्वस्तरमा समाजवादी आन्दोलनको ज्वारभाटा तीव्र

बनेपछि त्यसलाई रोक्न पँुजीवादीहरूले पुँजीवादभित्रका सीमित सुधारलाई “प्रजातान्त्रिक समाजवाद”को नारा

र आवरणमा प्रस्तुत गरे । यतिबेला त्यो नउवदारवादी पुँजीवादको एउटा अंगको रुपमा निकम्मा र अकर्मण्य

बनेको छ । हाम्रो समाजवाद त्यस प्रकारको “प्रजातान्त्रिक समाजवाद” होइन । दोस्रो, हाम्रो समाजवाद

सोभियत संघ र त्यसलाई अन्धानुकरण गरेर आम रुपमा पूर्व समाजवादी देशहरूमा लागू गरिएको ।।।सोभियत

मोडेल’को समाजवाद पनि होइन । त्यसले कतिपय सकारात्मक पक्ष र योगदानका बाबजुद समाजवादलाई

एकदलीय राज्यप्रणाली र निजी सम्पत्तिको औपचारिक उन्मूलन, राष्ट्रियकरण तथा राज्य नियन्त्रित

समाजवादी आर्थिक प्रणालीका रुपमा सीमित गरी गलत ढंगले प्रस्तुत गर्ने काम ग¥यो र अन्ततः त्यो

आफैंमा अन्तरनिहित कमजोरीका कारण समेतले समाप्त भयो । हामीेले निर्माण गर्ने समाजवाद त्यसबाट

शिक्षा लिँदै आजको युगका विशेषताहरू समाविष्ट भएको उन्नत समाजवाद हुनेछ ।

अबको समाजवादमा लोकतन्त्र वा जनवादको अभ्यासलाई कुण्ठित हुन दिइने छैन, बरु सुनिश्चित

गरिनेछ । आम जनसमुदायको बीच लोकतान्त्रिक अधिकारको उपभोग, मुख्यतः संगठन, अभिव्यक्ति,

आलोचना वा विरोध, सिर्जना र व्यक्तिगत स्वतन्त्रतालाई प्रत्याभूत गरिनेछ । साथै राज्यसत्ता सञ्चालनमा

आम जनसमुदायको संस्थागत सहभागिता एवं निर्णायक भूमिकालाई सुनिश्चित गरिनेछ । त्यसका निम्ति

विचार र कार्यक्रमको आधारमा राजनीतिक पार्टीहरूको गठन, सञ्चालन र बहुदलीय प्रतिस्पर्धाको

प्रणालीलाई अवलम्बन गरिनेछ । वालिग मताधिकार, आवधिक निर्वाचन, निर्वाचित जनप्रतिनिधि संस्था र

सरकार, प्रतिपक्ष, विधिको शासन, शक्ति पृथकीकरण जस्ता विषयहरू यसका अभिन्न अंग हुनेछन् ।

राजनीतिक क्षेत्रमा पार्टी स्वतन्त्रता र बहुदलीय प्रतिस्पर्धाका अतिरिक्त समाजवादी लोकतन्त्रलाई अझ उन्नत

बनाउन थप प्रभावकारी विधि, संयन्त्र एवं उपायको विकासमा ध्यान दिइनेछ ।

समाजवादको नाममा ।।।राज्य नोकरशाही पुँजीवादलाई’ वैधता दिने गरी वा त्यसलाई प्रश्रय दिने

अर्थतन्त्र अवलम्बन गरिने छैन । सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको सत्ता, आम सर्वहारा श्रमजीवी वर्ग माथिको

उत्पीडनको अन्त्य, उत्पादक शक्तिको पूर्ण विकास, आम सर्वहारा श्रमजीवीलाई आर्थिक न्याय र सुखद्

जीवनयापनको सुनिश्चितता, आर्थिक उत्पादनको प्रचुरता, समन्यायिक वितरण, सहकारिताको सही प्रयोग,

पर्यावरणको रक्षा अबको समाजवादी आर्थिक मोडेलको सामान्य विशेषता हुनेछ । हामी यसलाई ठोस रुपमा

थप विकास गर्दै लैजाने छौं ।

उपरोक्त विश्लेषणबाट के प्रस्ट हुन्छ भने हाम्रो पार्टीको रणनीतिक लक्ष्य समाजवाद हो र आम

रणनीति समाजवादको स्थापना गर्नु हो । उक्त रणनीतिक लक्ष्यलाई केन्द्रमा राखिएको उपरोक्त रणनीति र

रणनीतिमा आधारित क्रान्तिको बाटो, नीति, संघर्ष, कार्यक्रमको समष्टि नै हाम्रो आम राजनीतिक कार्यदिशा

हुनेछ ।

आम राजनीतिक कार्यदिशालाई कार्यान्वयनको प्रक्रियामा लैजान हाम्रो पार्टीसँग माक्र्सवाद–

लेनिनवादको बैचारिक कार्यदिशा छ । यसलाई थप परिमार्जन र विकास गर्ने निचोडमा हामी पुगिसकेका

छौ । विश्वमा विकास भएका नयाँ वस्तुगत पक्षहरू –भूमण्डलीकरण एवं भूमण्डलीकृत पुँजीवाद, सूचना

ज्ञद्ध

प्रविधिको असामान्य एवं अभूतपूर्व विकास र उत्पादन प्रविधिमा देखापरेका नयाँ आयाम–लाई सम्बोधन गर्नु

पर्ने आवश्यकता छ । त्यसका साथै अधिकांश पूर्व समाजवादी सत्ता भएका देशहरूमा भएको प्रतिक्रान्तिबाट

शिक्षा लिनु पनि जरुरी छ । यस अघि स्थापित अधिकांश समाजवादी सत्ताहरूको अवसानका पछाडि

कम्युनिष्ट पार्टिहरूको के कस्ता नीति, योजना, कार्यक्रम, आचरण र कमजोरीहरूले काम गरेका छन,

त्यसलाई संश्लेषण गरेर सच्याउने प्रक्रियामा अघि बढ्न आवश्यक छ । त्यसलाई आत्मसात गरेर हामी नयाँ

निश्कर्षका साथ अघि बढि पनि रहेका छौं । त्यस बारेमा थप अध्ययन र संश्लेषण अपेक्षित छ । उपर्युक्त

वस्तुगत र आत्मगत पक्षहरूलाई सम्बोधन र समाधान गर्ने गरी गहन अध्ययन, अनुसन्धान, छलफल, बहस,

विश्लेषण र संश्लेषणद्धारा माक्र्सवाद र विचारको विकास गर्नु समाजवाद निर्माणको सन्दर्भमा अबको हाम्रो

एक मुख्य वैचारिक कार्यभार हुनेछ । त्यसका अतिरिक्त हाम्रो समाजवादले नेपाली विशिष्टता र विशेषतालाई

आत्मसात गर्नेछ । यसले हाम्रो इतिहास, राष्ट्र निर्माणको ऐतिहासिक प्रक्रिया, सभ्यता र संस्कृति लगायत

समाजको अझ गहिरो अध्ययन, वर्ग विश्लेषण र विशिष्टताहरूको निरुपणको माग गर्दछ । यसरी हाम्रो

क्रान्तिको आम रणनीति र रणनीतिक लक्ष्य थप सुस्पष्ट हुँदै जानेछ । त्यसै अनुसार राजनीतिक कार्यदिशाको

परिमार्जन एवं विकास हुनेछ । बैज्ञानिक समाजवादको मान्यतामा आधारित नयाँ मोडलको समाजवाद

निर्माणले सफलता प्राप्त गर्नेछ ।

५ विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा ः मूल राजनीतिक कार्यनीति

आधारभूत रुपले पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति सम्पन्न भइसकेकाले हामी आम रुपमा समाजवादी

क्रान्तिको नयाँ ऐतिहासिक चरणमा प्रवेश गरेका छौं । तर अहिले नै हामी समाजवादमा संक्रमण वा

रुपान्तरण गर्ने समाजवादी कार्यक्रम लागू गर्ने, समाजवाद निर्माण गर्ने वा समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने

तहमा पुगेका छैनौं । पुँजीवादी उत्पादक शक्तिको विकास कमजोर रहेको, राष्ट्रिय स्वाधीन अर्थतन्त्रको

विकास भइनसकेको, मुलुक अत्यधिक परनिर्भरताबाट गुज्रिरहेको लगायत कारणले अहिले नै समाजवाद

निर्माणका निम्ति उत्पादन लगायत अन्य भौतिक आधार खडा भएको छैन । उत्पादक शक्तिको विकासको

वर्तमान स्थिति, तात्कालिक शक्ति सन्तुलन र अन्तरविरोध आदि पक्षको वस्तुनिष्ठ विश्लेषणले समाजवादलाई

तत्कालीन लक्ष बनाउनु वा समाजवादलाई तात्कालिक कार्यदिशा बनाउनु उपयुक्त हुने छैन । यसले

तत्कालिक रुपमा अर्को विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशाको माग गर्दछ ।

जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गरेका कतिपय मुलुकहरूले समाजवादमा प्रवेश गर्ने हतारो गर्दा उग्रवामपन्थी

भूल गरेको र त्यसले निकै ठूलो क्षति पु¥याएको अन्तर्राष्ट्रिय अनुभव छ । त्यसैले हामीले सामन्तवादका

अवशेषहरूको उन्मूलन, जनवादी व्यवस्थाको सुदृढीकरण र समाजवादका आधारहरू तयार गर्ने आजको

विशेष चरण सुहाउँदो विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा र नीतिहरू तर्जुमा गर्नुपर्दछ ।

नेपाली समाजमा दलाल तथा नोकरशाही पूँजीवादले उत्पादक शक्तिको विकास र अन्ततः उत्पादन र

समृद्धिमा अवरोध उत्पन्न गरिरहेको छ । यतिबेला नेपाली जनताको विकास, प्रगति र समृद्धिको तीब्र

आकांक्षाको सम्बोधन मुख्य आवश्यकता हो । यो आवश्यकता र अविकसित, पिछडिएको र विपन्न अवस्था

बीच ठूलो अन्तरविरोध छ । तसर्थः राष्ट्रिय औद्योगिक पूँजीवादको विकास र समृद्धिको बाटोमा अवरोध

उत्पन्न गर्ने वर्ग, शक्ति, प्रवृत्ति र तत्वहरूसँग नेपाली जनताको मुख्य अन्तरविरोध रहेको छ । दलाल

नोकरशाही पँुजीवाद र सामन्तवादका अवशेषहरू नै यस रुपमा देखा परेका छन् । राज्यको नेतत्वदायी ृ

भूमिका र प्रभावकारी ढङ्गले सुशासनको कार्यान्वयनद्वारा दलाल पुँजीको नियन्त्रण र रुपान्तरण गर्दै राष्ट्रिय

पुँजीवादी उत्पादक शक्तिको विकास नगरी उत्पादन वृद्धि र समृद्धिको दिशामा देशलाई लैजान सकिँदैन ।

त्यसो नगरी बेरोजगार, अर्धबेरोजगार, गरीब, सुकुम्वासी र श्रमिकहरूको अहिलेको समस्या समाधान गर्न

सकिँदैन । कृषिको आधुनिकरण, व्यवसायिकरण र यान्त्रिकीकरणको दिशामा देशलाई लैजान सकिदैन ।

ज्ञछ

त्यसैले आजको हाम्रो तात्कालिक मूल दिशा र कार्यभार निम्नानुसार हुनेछ ः पुँजीवादी जनवादी

क्रान्तिको बाँकी कार्यभार पूरा गर्दै समाजवादको आधार निर्माण, राष्ट्रिय पुँजीवादी उत्पादक शक्तिको विकास,

राष्ट्रिय पुँजीवादी आर्थिक क्रान्ति र समृद्धि । तर आजको अवस्थामा भूमण्डलीकृत साम्राज्यवादसँग एक

हदसम्म नजुझीकन र अर्थतन्त्रलाई समाजवादउन्मुख नबनाइकन राष्ट्रिय पुँजीवादको विकास गर्न पनि

सकिन्न भन्ने कुरामा स्पष्टताको आवश्यकता छ । त्यसैले समाजवादउन्मुख राष्ट्रिय पुँजीवादको विकास र

सामाजिक न्यायसहितको समृद्धि हाम्रो तत्कालिक दिशा, कार्यभार र लक्ष्य हुनेछ । अझ ठोस रूपमा भन्ने हो

भने संविधानको कार्यान्वयन र विकास, शान्तिपूर्ण बहुदलीय प्रतिस्पर्धामार्फत् सरकार निर्माण, राष्ट्रिय

स्वाधीनता एवं हितको रक्षा, समाजवादउन्मुख समावेशी लोकतन्त्रको सफल प्रयोग, सामाजिक न्यायसहितको

समृद्धि र समाजवादको आधार निर्माण नै हाम्रो मूल राजनीतिक कार्यनीति हो । यो मूल राजनीतिक

कार्यनीति तत्कालै फेरबदल हुने सामान्य कार्यनीति होइन । यसले सापेक्ष रुपमा लामो अवधिसम्म हाम्रो

समाज, राजनीति र वर्गसंघर्षलाई दिशा निर्देशित गर्नेछ । उत्पादक शक्तिको विकास, राष्ट्रिय पुँजीवादी

औद्योगिकरण, समृद्धि र समाजवादको भौतिक आधार तयार नभएसम्म समाजवादमा रुपान्तरण गर्ने वा

समाजवादी कार्यक्रम लागू हुनसक्ने स्थिति बन्दैन । त्यतिबेलासम्म यो मूल राजनीतिक कार्यनीतिले नै

हामीलाई मार्गनिर्देश गरिरहनेछ । तसर्थः हाम्रो क्रान्तिको सन्दर्भमा यो मूल राजनीतिक कार्यनीति नै आजको

विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा हो । समाजवाद निर्माणको रणनीतिक लक्ष्य र आम राजनीतिक कार्यदिशालाई

यो विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशाले सहयोग पु¥याइरहेको हुन्छ र अंशतः कार्यान्वयन गरिरहेको हुन्छ । यो

विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा अन्तर्गत तत्कालीन परिस्थिति, शक्तिसन्तुलनमा हुने हेरफेर वा परिवर्तन

अनुसार अन्य कार्यनीतिहरू तर्जुमा र कार्यान्वयन गर्दै अघि बढ्नु पर्नेछ । समाजवादको आधार तयार भई

सकेपछि समाजवादमा रुपान्तरणको लागि यो विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा परिवर्तन गर्नुपर्ने हुन्छ ।

६. तात्कालिक राजनीतिक परिस्थिति

नेपाली जनताको ठूलो बलिदानपूर्ण संघर्षको परिणामस्वरुप संविधानसभाबाट निर्माण भएको नेपालको

संविधान अहिले कार्यान्वयनको प्रक्रियामा अघि बढिसकेको छ । संविधान कार्यान्वयनको पहिलो चरणको मुख्य

र महत्वपूर्ण कार्यभार संघ, प्रदेश र स्थानीय तहको निर्वाचन पूरा भइसकेको छ । निर्वाचन सम्पन्न भएसँगै

परिवर्तन संस्थागत भएको छ । देश र जनताले जितेको छ । निर्वाचनमा हाम्रो पार्टी (तत्कालीन वामपन्थी

गठबन्धन)ले करिब दुई तिहाई निकटको बहुमतको जनादेश प्राप्त गरेको छ र त्यसअनुरुप संघीय सरकार र

६ वटा प्रदेशमा पनि सरकार गठन भइसकेको छ । राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, सभामुख, उपसभामुख, राष्ट्रिय

सभाको अध्यक्ष र उपाध्यक्षको पनि निर्वाचन भइसकेको छ ।

निर्वाचनले हाम्रो पार्टीलाई पर्याप्त बहुमत दिएर आर्थिक क्रान्तिको ढाका खा े ेल्ने अवसर प्रदान गरेको

छ । नेपाली कांग्रेसलाई राष्ट्रको नेतृत्व गर्न र देशको आजको कार्यभार पूरा गर्न नसक्ने शक्तिको रूपमा

पछाडि धकेलिदिएको छ । राजतन्त्र र हिन्दू राज्यको पक्षमा रहेको राप्रपाका विभिन्न चिराहरू निर्वाचनमा

जनताद्वारा बढारिएका छन् । मधेश केन्द्रित पार्टीहरूले मधेसको मनोविज्ञान र भावनाको दुरुपयोग गर्दै

आफ्नो राजनीतिक अस्तित्व धान्ने स्थिति बनाएका छन् ।

यसरी जनताले क्रान्तिको नेतृत्व गर्ने र राष्ट्रिय स्वाधीनताको रक्षा गर्दै सामाजिक–आर्थिक

रुपान्तरणद्वारा सामाजिक न्यायसहितको समृद्धि हासिल गर्न नेतृत्व गर्ने शक्तिका रुपमा हाम्रो पार्टीलाई

बैधानिक अवसर दिएको छ । हाम्रो पार्टी सहिदको सपना र जनताको आशा एवं आकांक्षा पूरा गर्न गम्भीर छ

र तद्नुरुप काम गर्न संकल्पबद्ध छ । हामी नेपालको मुहार फेर्ने गरी काम गर्नेछौं ।

हाम्रो पार्टीले राष्ट्रिय स्वाधीनता एवं हितको रक्षा, संविधानको कार्यान्वयन र विकास एवं समृद्धिको

लक्ष्य हासिल गर्न सबै राजनीतिक पार्टीसँग हातेमालो र सहकार्य गर्ने नीति लिनेछ ।

ज्ञट

तर अहिले प्रमुख प्रतिपक्ष बनेको नेपाली कांगे्रस चुनावबाट पराजित भएपछि लोकतान्त्रिक

मूल्यमान्यतामा आधारित जिम्मेवार भूमिका निर्वाह गर्न सकिरहेको छैन । निर्वाचन परिणाम आइसकेपछिका

नेपाली कांग्रेसको कामचलाउ सरकारले गरेको निर्णय तथा काम अलोकतान्त्रिक र गलत मात्र होइन,

गैरजिम्मेवार तथा घातक पनि रहे । नेकांको नेतृत्वले सरकारको विरोध गर्न सय दिन पनि नकुर्ने घोषणा

गरेबाट प्रतिपक्षको भूमिका रचनात्मक होइन, निषेधात्मक हुने संकेत गर्दछ ।

वामपन्थीहरूको बहुमत आएदेखि नै एकातिर आम जनतामा वामपन्थी सरकार गठनको व्यग्रता र

सरकारबाट परिवर्तनको तीब्र अपेक्षा देखिएको थियो । वामपन्थी गठबन्धनको सरकार बनेपछि पार्टीएकता

हुननदिन विभिन्न दाउपेच भैरहेको देखिएको छ । उक्त दाउपेचलाई असफल पार्दै पार्टी एकीकृत भइसकेको

अहिलका े े अवस्थामा वामपन्थी सरकारलाई प्रभावकारी तथा परिणाममुखी ढंगले काम गर्ननदिने कोसिस

हुनेछन् भन्ने कुरामा पनि सजगताको आवश्यकता छ ।

निर्वाचनबाट जनताले स्थीर सरकारमार्फत् राजनीतिक स्थायित्वको पक्षमा जनादेश दिएका छन् । हाम्रो

सरकारले पूरा अवधि मुलुकको नेतृत्व गर्नेछ । सरकारको नेतृत्वमा समृद्धिको अभियानले राजनीतिक

स्थीरताको थप बलियो आधार प्रदान गर्नेछ । तर राजनीतिक स्थायित्वका लागि संविधानप्रदत्त अधिकार

जनताको सबै हिस्साले व्यवहारमा उपभोग गर्नपाउने कुरा सुनिश्चित गरिनुपर्दछ । त्यसका लागि आवश्यक

कानुनको निर्माण समयमै गर्दै व्यावहारिक प्रत्याभूति पनि गरिनुपर्दछ । त्यसका अतिरिक्त उत्पीडित वर्ग,

जाति, क्षेत्र, लिंग र समुदायको असहमति, असन्तुष्टि, मनोविज्ञान र अपेक्षालाई सम्बोधन गर्न पनि त्यत्तिकै

ध्यान दिनुपर्दछ ।

तत्कालीन रूपमा अत्यन्त महत्वपूर्ण रहेको अर्काे पक्ष हो, संक्रमणकालीन न्यायसँग सम्बन्धित काम

परा गर ू ेर शान्तिप्रक्रियाको बाँकी काम पनि सम्पन्न गर्नु । यो अति संवेदनशील विषय पनि हो । यसलाई

विभिन्न शक्तिहरूले गतिरोध, अस्थिरता वा द्वन्द्वका निम्ति प्रयोग गर्न सक्छन् ।

हाम्रो अगाडि नेपाली समाजको आर्थिक–सामाजिक रुपान्तरणको ऐतिहासिक सम्भावना र अवसर छ

भने सँगसँगै गम्भिर चुनौतीहरू पनि हाम्रा सामु छन् । सबै प्रकारका प्रतिक्रियावादी, हस्तक्षेपकारी,

आत्मसमर्पणवादी, दलाल शक्ति र तत्वहरूले हाम्रो प्रगतिको बाटोमा अवरोध उत्पन्न गर्ने र असफल पार्न

दुस्प्रयत्न गर्ने छन् । हामीले यस्ता दुस्प्रयत्नलाई असफल पार्दै समाजवादको आधार निमार्ण गर्ने काम सफल

पार्नुपर्दछ ।

हामीमाथि सरकारमा गएपछि राष्ट्रियताको प्रश्नमा अडान छाड्ने गरेको वा स्वतन्त्र र सन्तुलित

परराष्ट्र नीति अवलम्बन गर्न नसकेको कथित आरोप लगाउने गरिएको छ । हाम्रो व्यवहारले यो आरोपलाई

पूर्ण रुपमा खण्डन गर्नछ । हामी राष्टि े «यताको नीतिमा अविचल रहने छौं । छिमेकी लगायत सबै अन्तर्राष्ट्रिय

मित्रहरूसँग राष्ट्रिय हितलाई केन्द्रमा राखेर समानता र पारस्परिक लाभको आधारमा मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध कायम

गर्नेछौं ।

७. राजनीतिक शक्तिहरूको विश्लेषण

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी नेपाली सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको राजनीतिक प्रतिनिधि हो । यसले वर्गीय तथा

सामाजिक उत्पीडनमा परेका सबै उत्पीडित समुदाय, देशभक्त शक्तिहरू र आमजनसमुदायको हितको समेत

प्रतिनिधित्व गर्दछ । यसले राष्ट्रिय पुँजीवाद र राष्ट्रिय पुँजीपति वर्गको हितको पनि रक्षा गर्दछ । हाम्रो पार्टी

सामन्तवाद विरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको मूल नेता हो । माक्र्सवाद–लेनिनवाद पार्टीको पथप्रदर्शक

ज्ञठ

सिद्धान्त हो । समाजवाद रणनीतिक लक्ष्य हो । सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको नेतृत्वमा सम्पूर्ण उत्पीडित वर्ग एवं

समुदाय र आम समुदायलाई गोलबद्ध गरी शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाको बाटोबाट अघि बढ्दै समाजवादको निर्माण

गर्नु यसको आम राजनीतिक कार्यदिशा हो । संविधानको कार्यान्वयन एवं परिमार्जन, शान्तिपूर्ण प्रतिस्पर्धाबाट

सरकार निर्माण, राष्ट्रिय स्वाधीनताको रक्षा, सामाजिक न्यायसहितको समृद्धि, राष्ट्रिय एकता तथा सामाजिक

सद्भाव र समाजवादको आधार निर्माण पार्टीको मुख्य कार्यभार र विशिष्ट राजनीतिक कार्यदिशा हो । जुन

सापेक्ष रुपमा लामो अवधिसम्मका लागि कायम रहने छ । यतिबेला सामाजिक न्याय सहितको समृद्धिलाई नै

पार्टीले केन्द्रविन्दुमा राखेको छ । यो देशभक्तीपूर्ण आन्दोलनको अगुवा शक्ति हो ।

झापा विद्रोहको पृष्ठभूमि हुँदै लामो समयदेखि शान्तिपूण जनआन्र्दा ेलन तथा संसदीय संघर्षको नेतृत्व

गर्दै आएको र नयाँ संविधानअन्तर्गतको चुनावमा मुलुकको पहिलो पार्टी बन्न सफल नेकपा (एमाले) र

।।।जनयुद्ध’ को नेतृत्व गर्दै शान्ति प्रक्रिया मार्फत् मुलुकमा नेतृत्वदायी र महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको

नेकपा (माओवादी केन्द्र)का बीचमा एकीकरण भई निर्माण भएको हाम्रो पार्टी मुलुकलाई समृद्धि र

समाजवादको बाटोमा अघि बढाउन र त्यस उद्देश्यका लागि अन्य कम्युनिस्ट समूहलाई पनि एकताबद्ध पार्न

गम्भीर एवं दृढ रहेको छ । यो एकता मूलतः २०१९ सालमा विभाजित भएको कम्युनिस्ट पार्टीलाई आ–

आफ्नो पहलमा पुर्नगठन एवं ध्रुवीकरण गर्दै अघि बढिरहेका दुई ठूला कम्युनिस्ट पार्टीहरूको एकीकृत

कम्युनिस्ट पार्टी निर्माण गर्ने ऐतिहासिक कदम हो । या ने ेपाली क्रान्तिको कार्यभारलाई पूरा गर्ने ऐतिहासिक

निर्णय पनि हो । पार्टीले नयाँ सन्दर्भले माग गरेअनुरुप विचार एवं राजनीतिक कार्यदिशाको विकासको

आवश्यकतालाई पनि महत्वका साथ आत्मसात गरेको छ ।

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी नै नेपाली जनताको आशा र भरोसाको केन्द्र हो ।

नेपाली कांग्रेस

नेपाली कांग्रेस नेपाली पुँजीपति वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टी हो । सामन्तवाद विरोधी पुँजीवादी

क्रान्तिको नेतृत्व गर्ने अवसर पाए पनि ढुलमुले, सम्झौतापरस्त र दलाल प्रवृत्तिको कारणबाट यसको

नेतृत्वमा लोकतान्त्रिक क्रान्तिले पूर्णता प्राप्त गर्नसकेन । यद्यपि यसले लोकतान्त्रिकरणको प्रक्रिया र

लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएको छ ।

नेपालको दलाल तथा नाकरशाही प े ुँजीपति वर्गको मुख्य हिस्साको प्रतिनिधित्व नेपाली काब्ग्रेसले नै

गरेको छ । त्यसैले अन्तर्राष्ट्रिय एकाधिकार पुँजीवादसँग यसको घनिष्ट एवं अन्योन्यास्रित सम्बन्ध छ । यसको

नवउदारवादी आर्थिक नीतिको अन्धानुकरणलाई यसै परिप्रेक्ष्यमा बुझ्नु पर्दछ । उसको यही आर्थिक नीतिकै

कारणबाट काब्ग्रेस नेतृत्वको लामो अवधिमा पनि देशमा उत्पादक शक्तिको विकासले गति लिनसकेन र

आर्थिक विकास हुनसकेन । नेपाली काब्ग्रेसको वर्गचरित्रमा आधारित नवउदारवादी नीतिकै कारणबाट उसले

लगाउने गरेको ।।।प्रजातान्त्रिक समाजवाद’ को नारा औपचारिकता र ढोंगमा परिणत भएको छ ।

नेपाली काब्ग्रेस राष्ट्रिय स्वाधीनता र हितका सन्दर्भमा दृढतापूर्वक उभिन सकेको छैन । ऊ सरकारको

नेतृत्वमा हुँदा कैयौं पटक राष्ट्रिय हितविपरीत सन्धिसम्झौता र राष्ट्रियतामाथि आघात पु¥याउने निर्णय

भएका छन् । २००७ सालको दिल्ली सम्झौता देखि २०७२ सालको नाकाबन्दी सम्मका प्रमुख घटनाहरूमा

यसले राष्ट्रियहित र स्वाधीनताको पक्षमा अडान लिनुको साटो आत्मसमर्पणवादी नीति लिंदै आएको छ ।

राष्ट्रियताको मुद्दामा सम्झौतापरस्त नीति यसको प्रवृत्ति नै बन्न पुगेको छ । नेपालको लोकतान्त्रिक संघर्षको

पुरानो पार्टी भएर पनि यो लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतामा खरो उत्रन सकेको छैन । सरकारमा रहँदा यसले

पटक–पटक अलोकतान्त्रिक निर्णय र काम गर्ने गरेको छ । भ्रष्टाचारविरुद्ध आफूलाई खडा गर्न नसकेको मात्र

होइन, यसले कैयौं सन्दर्भमा भ्रष्टहरूको संरक्षण समेत गरेको छ ।

ज्ञड

विगतमा हामीले सामन्तवादविरुद्धको सब्घर्षमा पटक–पटक नेपाली काब्गे्रससँग सहकार्य गरेका छौं, र

भविष्यमा पनि संविधान कार्यान्वयन, राष्ट्रियताको रक्षा र समृद्धिको सवालमा जति हदसम्म ऊ तयार रहन्छ,

त्यति हदसम्म सहकार्य गर्ने नीति लिइनेछ । तर वर्गीय, वैचारिक र राजनीतिक रुपमा कम्युनिष्ट आन्दोलन र

सर्वहारा श्रमजीवी वर्गले प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने मुख्य शक्ति भने नेपाली काब्ग्रेस नै हो ।

तराई मधेशकेन्द्रित पार्टी

पछिल्लो समयमा यसमा मुख्यतः दुई समूह देखापरेका छन् ः संघीय समाजवादी फोरम, नेपाल र

राष्ट्रिय जनता पार्टी, नेपाल । कतिपय सवालमा यी दुवै पार्टीको नीति समान देखिए पनि यी दुईमा कतिपय

प्रश्नमा भिन्नता छन् । कतिपय बेला ढुलमुल देखिए पनि संघीय समाजवादी फोरम राष्ट्रिय एकता र राष्ट्रिय

स्वाधीनताको पक्षमा तुलनात्मक रुपमा सही ढंगले उभिने गरेको छ । यसले समाजवाद उन्मुख समावेशी

लोकतन्त्रलाई पनि सकारात्मक रुपमा आत्मसात गरेको छ । जातीय, भाषिक र संघीयताको सन्दर्भमा यसको

सोच र नीतिमा केही संकीर्णता र अतिवाद प्रकट हुनेगरेका छन् । यसका त्यस्तो सोच, नीति र कमजोर

पक्षको आलोचना गर्दै यससँग सहकार्य गर्न सकिन्छ ।

राजपा, नेपाल जातीय, भाषिक र संघीयताको विषयमा अतिवादको पक्षपोषण गर्दछ । यसले मजदुर

किसान, गरीब, सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको हितको पक्षपोषण गर्दैन, बरु तिनका विरुद्धमा उभिने गर्दछ ।

राष्ट्रिय स्वाधीनता र हितका सन्दर्भमा यसले आत्मसमर्पणवादी नीति अवलम्बन गर्नेगरेको छ । कतिपय बेला

यसका विभिन्न नेताहरूबाट वाह्य शक्तिको हित गर्ने र विखण्डनकारी विचार पनि प्रकट हुनेगरेका छन् ।

मूलतः यसले तराई–मधेशका बचे खुचेको सामन्त र दलाल पूँजीपति वर्गको एउटा हिस्साको प्रतिनीधित्व

गर्दछ । संविधानको कार्यान्वयन एवं देश तथा जनताको हितको विषयमा यसले जति हदसम्म आफूलाई

पस्त्र ुत गर्दछ, त्यति हदसम्म यससँग सहकार्य हुनसक्छ ।

तराई–मधेशमा नेपाललाई कमजोर पार्ने गुरुयोजना अनुरुप केही समय यता विखण्डनकारी प्रबृतिले

टाउको उठाउन खोजिरहेको छ । नेपालको राष्ट्रिय झण्डा, राष्ट्रिय गान र नेपालको अस्मितामा अाँच

पु¥याउने क्रियाकलाप भैरहेको छ । कतिपय विदेशी शक्ति र संस्थाहरूको आर्थिक सहयोग र प्रोत्साहनमा

क्रियाशील हुन थालेको यो प्रवृत्ति अत्यन्त घातक छ । यसले नेपाली राष्ट्रिय सार्वभौमिकता र भौगोलिक

अखण्डतालाई अस्वीकार गर्दै तराई–मधेशलाई छुट्टै देश बनाउने घोषणा गरेको छ । राज्यले यसलाई

गम्भिरतापूर्वक लिनु पर्दछ र विखण्डनकारी प्रवृतिलाई कुनै छुट दिनु हुदैन ।

संघीय समाजवादी फोरम र राजपा दुवैलाई राष्ट्रिय राजनीतिको मूलधारमा रहन प्रोत्साहित गर्दै तराई

मधेसमा देखापरेको पृथकतावादी प्रवृत्तिको विरुद्ध सम्भव भएसम्म यी दुवै दलसंग एकता र सहकार्य गर्ने

नीति लिनुपर्दछ ।

अन्य कम्युनिस्ट तथा वामपन्थी शक्तिहरू

नेकपा (मसाल), नेकपा (क्रान्तिकारी माओवादी), नेमकिपा र अन्य कम्युनिस्ट तथा वामपन्थी समूहहरू

पनि राजनीतिमा क्रियाशील छन् । उनीहरूका जडसूत्रीय, संकीर्ण, आत्मकेन्द्रित चिन्तन, नीति र व्यवहारको

आलोचना गर्दै उनीहरूलाई एकतामा सामेल गर्ने पहल र प्रयत्न अघि बढाउनु पर्दछ । उनीहरूसँग

राष्ट्रियता, लोकतन्त्र, समृद्धि र समाजवादका विषयमा कार्यगत एकता र सहकार्यको नीति लिइनेछ । तर

उनीहरूका गलत नीति र व्यवहारका विरुद्ध सैद्धान्तिक र वैचारिक संघर्ष गर्ने हाम्रो नीति स्पष्ट छ ।

त्यस्तै नेत्रविक्रम चन्द समुहले उग्रवामपन्थी प्रवृत्तिको प्रतिनीधित्व गरिरहेको ्छ । नेपाली जनताको

बलिदान र संघर्षबाट प्राप्त परिवर्तन र त्यसलाई संस्थागत गर्ने संविधानलाई अस्वीकार गर्दै पुनः सशस्त्र

ज्ञढ

संघर्षलाई तत्कालिन कार्यसूची बनाउने वकालत गरिरहेको छ । यो नेपालको आजको आवश्यकता र

परिस्थीतिसँग पट्टकै मेल नखाने काम हो । यसले ऐतिहासिक परिवर्तनलाई कमजोर पार्ने र यसलाई

उल्ट्याउन तथा नेपालमा अस्थिरता उत्पन्न गर्न चाहने विभिन्न शक्ति तथा प्रवृत्तिलाई बल पु¥याउने कार्य

गर्दछ । यसको मनोगतवादी – एवं उग्रबामपन्थी प्रवृत्तिको कडा आलोचना गर्दै यसलाई राजनीतिको

मूलधारमा ल्याउने प्रयत्न गर्नु पर्दछ ।

राप्रपा

पूर्वपञ्चहरूको पार्टी राप्रपा अहिले तीन समूहमा विभाजित छ । यी तीनवटै पार्टीले मूलतः सामन्तवादी

अवशेषको प्रतिनिधित्व गर्दछन् । यी तीनवटै समुहहरूले हिन्दु राज्यको नाममा धर्मलाई राजनीतिको अस्त्र

बनाउन खोजिरहेका छन् । अहिलेको निर्वाचनबाट राप्रपाका सबै समूहहरू जनताबाट पूरै अस्वीकृत भएका

छन् ।

८. नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन र पार्टी एकीकरण

८. १. कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापनाः एक ऐतिहासिक परिघटना

नेपाली सर्वहारा–श्रमजीवी वर्गको राजनीतिक प्रतिनिधिका रुपमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना

२००६ साल बैशाख १० गते (अप्रिल २२, १९४९ ) मा भएको थियो । नेपालको राजनीतिक इतिहासको

महत्वपूर्ण परिघटनाका रुपमा कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना भएसँगै सामाजिक मुक्ति र राष्ट्रिय स्वाधीनताको

आन्दोलन गुणात्मक रुपमा नयाँ चरणमा प्रवेश ग¥यो ।

कम्युनिष्ट पार्टीले देशभक्तिपूर्ण युद्ध, सामाजिक सुधारका अभियान एवं प्रजातान्त्रिक आन्दोलन जस्ता

नेपाली जनताका आन्दोलनका पूर्ववर्ती धाराहरूलाई समेट्दै नयाँ चरणमा विकसित ग¥यो । राष्ट्रीय एकीकरण

एवं अब्ग्रेज उपनिवेशवाद विरुद्धको देशभक्तिपूर्ण युद्धका क्रममा निर्मित एवं विकसित नेपाली राष्ट्रियताको

धारा अपमानपूर्ण सुगौली सन्धी पश्चात् कमजोर भएको थियो । सामन्तवाद विरुद्ध प्रकट भएका विभिन्न

सामाजिक सुधारका आन्दोलनहरू पनि उपयुक्त वैचारिक मार्गदर्शन र सब्गठनात्मक सामथ्र्यका अभावमा

सफल हुनसकिरहेका थिएनन् । वि.सं. १९९० को दशकबाट सुरु भएको प्रजातान्त्रिक आन्दोलन पनि नृशंस

दमन एवं १९९७ मा भएको शहादतसँगै शिथिल जस्तो बनिरहेको थियो । आन्दोलनका यी धाराहरूलाई

समेत प्रतिनिधित्व गर्दै सामन्तवाद–साम्राज्यवाद विरुद्ध जनवादी क्रान्तिको सही नेतृत्व गर्नसक्ने प्रगतिशील

शक्तिको आवश्यकता पूरा गर्ने क्रममा कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना भएको थियो ।

दोस्रो विश्व युद्धको पूर्वसन्ध्यादेखि सीमित मात्रामै भएपनि केही उद्योग स्थापना र कम्पनी कानुन,

नेपाल बैब्क लगायतका संरचना निर्माणसँगै नेपालमा पुँजीवादी उत्पादन प्रक्रिया आरम्भ हुनुका साथै नेपाली

श्रमिक वर्गको उदय भयो । २००३ सालमा विराटनगरको पहिलो मजदुर आन्दोलनसँगै यसले वर्गीय

आन्दोलन सब्गठित ग¥यो । नयाँ उत्पादक शक्तिका रुपमा श्रमिक वर्गको उदयसँगै यसको राजनीतिक

प्रतिनिधिका रुपमा कम्युनिष्ट पार्टी स्थापनाका लागि वस्तुगत आधार तयार भयो ।

सन् १९१७ मा अक्टोबर क्रान्तिसँग सुरु भएको सर्वहारा क्रान्तिको नयाँ युगले संसारभर समाजवादी

आन्दोलनका लागि नयाँ प्रेरणा प्रदान ग¥यो । विभिन्न मुलुकमा कम्युनिष्ट पार्टी स्थापित भए र आफ्नो

विशिष्ट परिस्थिति अनुसार कतै राष्ट्रिय स्वतन्त्रता युद्ध त कतै सामन्तवाद विरोधी जनवादी क्रान्तिका रुपमा

आन्दोलन अगाडि बढ्दै गए । दोस्रो विश्वयुद्धमा फासीवादको पराजयसँगै विश्वव्यापी रुपमै निर्माण भएको

क्रान्तिको अनुकूल परिस्थितिका क्रममा सन् १९४९ मा चीनमा जनवादी क्रान्ति सफल भयो र पूर्वी युरोपका

विभिन्न मुलुकहरू, भियतनाम, कोरिया लगायतका मुलुकमा समाजवादी र जनवादी क्रान्ति सम्पन्न भए ।

द्दण्

भारत लगायत एसिया, अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकाका विभिन्न मुलुकहरूले उपनिवेशवाद विरोधी स्वतन्त्रता

सब्ग्राममा अभूतपूर्व विजय हासिल गरे । यी सबैले नेपाली जनतालाई पनि प्रत्यक्ष र परोक्ष रुपमा प्रेरित र

जागृत गरे ।

यिनै ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, सामाजिक– आर्थिक सन्दर्भ र वस्तुगत परिस्थितिमा नेपाल कम्युनिष्ट

पार्टीको जन्म भएको थियो ।

कम्युनिष्ट पार्टी स्थापना पूर्व नै प्रजा परिषद् र नेपाली राष्ट्रिय काब्ग्रेस जस्ता राजनीतिक पार्टीहरू

स्थापना भइसकेको भएपनि तिनबाट सामाजिक मुक्ति र राष्ट्रिय स्वतन्त्रताको ऐतिहासिक अभिभारा पूरा हुनु

संभव थिएन । प्रजा परिषद् १९९७ को चरम दमनसँगै क्षतविक्षत जस्तै बन्नपुगेको थियो भने मूलतः उदार

सामन्त तथा ठूला पुँजिपति वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने काब्ग्रेससँग सामन्तवाद विरुद्ध निर्णायक सब्घर्ष गर्ने,

साम्राज्यवाद र विदशी प े ्रभुत्वको विरोध गर्ने तथा जनताको भावना अनुरुप सामाजिक आर्थिक रुपान्तरण गर्ने

सोच र सामथ्र्य थिएन । यिनै निष्कर्षका साथ कमरेड पुष्पलाल, तुलसीलाल अमात्य, निर्मल लामा जस्ता

अग्रजहरूले नेपाली राष्ट्रिय काब्ग्रेसबाट विद्रोह गर्नुभएको थियो ।

कमरेड पुष्पलालले कम्युनिष्ट घोषणापत्रको नेपाली अनुवाद (वि.सं. २००५) को भूमिकामा नयाँ

क्रान्तिकारी पार्टी र नयाँ क्रान्तिकारी सिद्धान्तको आवश्यकता औंल्याउनु भएको थियो ।

यसै पृष्ठभूमिमा, २२ अप्रिल १९४९ (१० बैशाख २००६) का दिन कलकत्ताको श्यामबजारमा कमरेड

पुष्पलालको नेतृत्वमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना भयो । पार्टीले राणाशासनको अन्त्य र नागरिक

अधिकारको स्थापनाको नाराका साथ सामन्तवाद, साम्राज्यवाद र दलाल नोकरशाही पुँजीवाद विरोधी

जनवादी क्रान्ति एवं समाजवाद तथा साम्यवाद स्थापनाको तात्कालीन र दीर्घकालीन लक्ष्य किटान ग¥यो ।

यसका लागि सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको नेतृत्व अपरिहार्य रहेको स्पष्ट पार्दै मजदुर, किसान, विद्याथी तर्था 

महिलाहरूलाई जागृत गर्ने, स्थानीय तहमा क्रान्तिकारी समिति गठन गर्ने र जनविद्रोह सब्गठित गर्ने

कार्यदिशा तय ग¥यो । अप्रिल २२, १९४९ मा प्रकाशित पहिलो पर्चा तथा सेप्टेम्बर १५ मा जारी

घोषणापत्रमा यी दृष्टिकोणहरू उल्लेख छन् ।

८. २. कम्युनिष्ट आन्दोलनका गौरवशाली ६८ बर्षहरू

२००७ को दिल्ली सम्झौताले उत्कर्षमा पुगिरहेको राणाशासन विरोधी आन्दोलनलाई बीचमै अवरुद्ध

पारिदियो । नेपाली काब्ग्रेस दिल्ली सम्झौतालाई स्वागत गर्दै मोहन समशेर नेतृत्वको सरकारमा सहभागी

भयो भने नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी लगायत लोकतन्त्रवादी तथा देशभक्त शक्तिहरूले सम्झौताको विरोध गर्दै

क्रान्तिलाई निर्णायक बिन्दुमा पु¥याउन आन्दोलन जारी राखे । भीमदत्त पन्त, रामप्रसाद राई, के.आई. सिंह

लगायतको नेतृत्वमा भएका विद्रोहहरूलाई भारतीय सुरक्षा फौज समेत भित्र्याएर निर्ममतापूर्वक दमन

गरियो । नेपाली काब्ग्रेस नेतृत्वको सम्झौतापरस्त, यथास्थितिवादी तथा विदेशपरस्त प्रवृत्तिका विरुद्ध नेपाल

कम्युनिष्ट पार्टीले क्रान्तिकारी, देशभक्तिपूर्ण तथा समाजवादी धारको नेतृत्व गर्दै आन्दोलन अगाडि बढाउन

हरसंभव प्रयत्न ग¥यो । २००८ सालमा प्रतिबन्धित भएसँगै पाटीर्ल े विभिन्न वैधानिक मोर्चा तथा

जनसब्गठन निर्माण गर्दै सामन्तवाद विरोधी जनवादी क्रान्तिलाई जारी राख्यो । २००९ देखि १३ सालसम्ममा

बारा, पर्सा र रौतहटमा भएका किसान विद्रोह, गुल्मी, तनहुँ, तेह«थुम लगायत विभिन्न ठाउँमा भएका स्थानीय

सामन्त विरोधी आन्दोलन, कोशी र गण्डक सम्झौता विरोधी राष्ट्रिय हितका सब्घर्षहरू एवं संविधानसभाको

निर्वाचनका लागि निरन्तर दबाब तत्कालीन अवस्थामा कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा सञ्चालित महत्वपूर्ण

आन्दोलनहरू थिए । नेपालको राजनीति कम्युनिष्ट नेतृत्वको क्रान्तिकारी धारा र नेपाली काब्ग्रेस नेतृत्वको

यथास्थितिवादी धाराका रुपमा धु्रवीकृत हुँदै गयो ।

द्दज्ञ

संस्थापक महासचिव कमरेड पुष्पलाललाई नेतृत्वबाट विस्थापन गरिएसँगै नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीमा

वैचारिक र सब्गठनात्मक विचलन देखा प¥यो । पार्टीको पहिलो महाधिवेशन (२०१०) मै देखा पर्न थालेको

दक्षिणपन्थी प्रवृत्ति, केशरजब्ग रायमाझी महासचिव बनेसँगै दक्षिणपन्थी अवसरवादका रुपमा प्रकट भयो ।

पार्टीको दोस्रो महाधिवेशन (२०१४) मा पार्टीको कार्यक्रम नै परिवर्तन गर्ने रायमाझीको दुष्प्रयाशलाई कमरेड

पुष्पलालको पहलमा विफल पारिएपनि महाधिवेशनबाट पारित गणतन्त्रको कार्यक्रमलाई रायमाझी नेतृत्वले

अगाडि बढाउने काम गरेन ।

यस बीचमा शक्तिशाली बन्दै गएको राजतन्त्रले संविधानसभा निर्वाचनको पूर्व प्रतिवद्धतालाई लत्याएर

आफ्नै नेतृत्वमा जारी संविधानको मातहत संसदीय निर्वाचन गर्ने घोषणा ग¥यो । यससँगै नेपाली काब्गेस ्र

संविधानसभाको मागबाट पछि हट्यो । दक्षिणपन्थी अवसरवादी नेतृत्वका कारण प्रतिगामी षडयन्त्र विरुद्ध

कम्युनिष्ट पार्टीको प्रतिरोधी क्षमता क्रमशः कमजोर हुँदै गयो । नेपाली काब्ग्रेसको अहं तथा अल्पदृष्टि, साना

पार्टीहरूको सत्तामोह एवं कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा उत्पन्न दक्षिणपन्थी सोचबाट लाभ उठाउँदै राजा

महेन्द्रले २०१७ साल पुषमा संसदीय व्यवस्था र जननिर्वाचित सरकारलाई अपदस्थ गर्दैे तानाशाही व्यवस्था

लागू गरे । त्यस विरुद्ध छिटफुट विरोध भए पनि तत्काल सशक्त प्रतिरोध हुनसकेन ।

पार्टीलाई दक्षिणपन्थी अवसरवादबाट मुक्त गर्ने, राजाको तानाशाही विरुद्ध सशक्त प्रतिवाद गर्ने र

जनवादी क्रान्तिलाई अगाडि बढाउने उद्देश्यका साथ आयोजित दरभब्गा प्लेनमले केशरजब्ग रायमाझीलाई

कार्वाही गरी महासचिवबाट हटाएर पार्टी पुनर्गठनको पहल ग¥यो । २०१९ सालमा आयोजित तेस्रो

महाधिवेशनले रायमाझीलाई पार्टीबाट निष्काशन ग¥यो । तर महाधिवेशनबाट पारित ।।।राष्ट्रिय प्रजातन्त्रको

कार्यक्रम’ र ।।।सर्वाधिकार सम्पन्न संसदको स्थापना’ को नाराले आन्दोलनलाई सही दिशावोध गराउन सकेन ।

अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलनमा देखा परेका विभाजन, सोभियत र चिनियाँ कित्तामा भएको ध्रुवीकरण र

नेतृत्वको विवाद जस्ता वाह्य र आन्तरिक कारणले नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन समेत प्रभावित भयो ।

केन्द्रमा अलग–अलग धारहरू निर्माण हुन थालेसँगै मातहतका कमिटीहरूले आफूलाई केन्द्रबाट अलग घोषणा

गर्ने, आ–आफ्नै ढङ्गले सब्गठन सञ्चालन गर्ने र कतिपय नेताहरूले आत्मसमर्पण र पलायनको बाटो लिने

जस्ता कारणले नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा विभाजन र विखण्डनका शृब्खला सुरु भए । कमरेड

पुष्पलालले तेस्रो राष्ट्रिय सम्मेलन (२०२५) मार्फत् पार्टीलाई वैचारिक र सब्गठनात्मक रुपमा पुनर्गठन गर्ने

प्रयाश गर्नुभयो, तर त्यसमा आन्दोलनका सबै धारा समेटिने स्थिति बन्न सकेन ।

यसै पृष्ठभूमिमा भएको झापा विद्रोह (२०२७–२८) ले नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनमा ठूलो तरब्ग

सिर्जना ग¥यो । यसले एकातिर राजतन्त्र विरुद्ध सशक्त विद्रोहको उद्घोष ग¥यो भने अर्कातिर कम्युनिष्ट

आन्दोलनमा उत्पन्न शिथिलता र अकर्मण्यताका विरुद्ध बलिदान, विद्रोह र पुनर्गठनको नयाँ उर्जा समेत

प्रवाह ग¥यो । प्रतिकूल राजनीतिक शक्ति सन्तुलन एवं आन्दोलनमा देखा परेको उग्रवाम प्रवृत्तिका कारण

आन्दोलनमाथि चरम दमन भयो, तर यसले सिर्जना गरेको प्रभाव रोकिएन । यो प्रवाह २०३२ सालमा अखिल

नेपाल कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी कोअर्डिनेशन कमिटी (माले), २०३५ सालमा नेकपा (माले) र २०४७ सालमा

नेकपा (एमाले) का रुपमा विकसित हुँदै नयाँ शक्तिका रुपमा अगाडि बढ्यो । कमरेड पुष्पलालको निधन

पश्चात् गठित नेकपा (माक्र्सवादी) पनि यही धारासँग एकीकृत भयो । अर्कातिर केन्दीय न्य ्र ुक्लियस हुँदै सुरु

भएको अर्को धाराले २०३१ मा चौथो महाधिवेशन सम्पन्न ग¥यो । यसले सामन्तवाद विरोधी क्रान्तिकारी

युवाहरूलाई संगठित गर्दै सशक्त शक्ति निर्माण ग¥यो । यो २०४० को दशकमा चौथो महाधिवेशन, मशाल,

मसाल र नेकपा (एकता केन्द्र) तथा २०५२ मा नेकपा (माओवादी) र अन्ततः एकिकृत नेकपा (माओवादी) र

माओवादी केन्द्र हुँदै अगाडि बढ्यो । तीसको दशकदेखि नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलन मुख्यतया दुई धाराबीच

धु्रवीकृत भयो र यी धाराहरू बीचको प्रतिस्पर्धा, सहकार्य, सब्घर्ष, पारस्परिक प्रभाव र एकताको प्रक्रिया हुँदै

कम्युनिष्ट आन्दोलन अगाडि बढ्दै आयो ।

द्दद्द

कम्युनिष्ट आन्दोलनको विभाजनका वावजुद कम्युनिष्ट पार्टीका विभिन्न धाराहरूको नेतृत्वमा जनताको

अधिकार प्राप्तिको आन्दोलन निरन्तर जारी रह्यो । स्ववियु गठन र राजनीतिक पार्टी खुला गर्नुपर्ने लगायत

विभिन्न मागहरू राख्दै पटक–पटक भएका विद्यार्थी आन्दोलन, शिक्षक आन्दोलन, विभिन्न जिल्लामा भएका

किसान र झोडा आन्दोलन, २०३५÷३६ सालको मजदुर आन्दोलन कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा भएका यस

बीचका उल्लेखनीय आन्दोलनहरू थिए । त्यसरी नै सीमा अतिक्रमण, सिक्किम विलयन लगायत मुद्दामा

राष्ट्रियताको आन्दोलनको नेतृत्व पनि कम्युनिष्ट पार्टीले नै ग¥यो । महङ्गी र भ्रष्टाचार विरुद्ध, जमिनको

अधिकारका निमित्त, अनिवार्य बचत फिर्ता गर्ने माग गर्दै भएको आन्दोलन, विभिन्न सरकारी ज्यादती विरुद्ध

र जनजीविकाका आन्दोलनको अगुवाइ पनि कम्युनिष्ट पार्टीबाट नै भयो । यी आन्दोलनहरू मार्फत्

कम्युनिष्ट पार्टी नेपाली जनताको प्रतिनिधि पार्टीका रुपमा स्थापित हुँदै गयो ।

२०३५÷३६ सालको आन्दोलन र जनमत सब्ग्रहको घोषणासँगै खुकला ु े राजनीतिक वातावरण निर्माण

हुँदै जाँदा कम्युनिष्ट पार्टीको प्रत्यक्ष अगुवाइमा विभिन्न जनसब्गठनहरू क्रियाशील हुन थाले, सीमित रुपमै

भएपनि वैधानिक गतिविधिहरू सञ्चालन भए । यसले पार्टीको जनाधार बलियो बनाउँदै लग्यो । यसै क्रममा

२०४६ सालमा संयुक्त जनआन्दोलन सम्पन्न भयो, जसमा वामपन्थीहरूको महत्वपूर्ण भूमिका र नेतृत्व

थियो । आन्दोलनलाई सामान्य सुधारमा सीमित राख्न चाहने नेपाली काब्ग्रेसको प्रयाशलाई असफल पार्दै

पञ्चायती व्यवस्थाको समूल अन्त्य गर्न, बहुदलीय राजनीतिक प्रणालीसहितको संविधान निर्माण गर्न

कम्युनिष्टहरूले अग्रणी भूमिका खेले । यद्यपि, संविधानसभाको निर्वाचनको विषयमा भने तत्कालीन संयुक्त

वाममोर्चा र संयुक्त राष्ट्रिय जनआन्दोलनबीच मतभिन्नता कायम रह्यो ।

यस अवधिमा माक्र्सवाद–लेनिनवादका आम सिद्धान्तहरूलाई नेपालको विशिष्ट परिस्थितिमा कार्यान्वयन

गर्ने र नेपाली क्रान्तिका आफ्नै मौलिक विचार, नीति र बाटो निर्माणका निम्ति अथक प्रयाश अगाडि

बढाइयो । माक्र्सवादको गहन अध्ययन, विभिन्न स्वरुपमा प्रकट भएका दक्षिणपन्थी र उग्रवामपन्थी

प्रवृत्तिहरूको आलोचना र नेपाली समाजको विशिष्ट परिस्थितिको सूक्ष्म अध्ययन गर्ने क्रममा नेकपा (माले)

ले २०४६ सालको चौथो महाधिवेशनबाट बहुदलीय प्रतिष्पर्धा सहितको जनवादी व्यवस्थाको नयाँ अवधारणा

अगाडि सा¥यो । कमरेड मदन भण्डारीले विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनका अनुभवहरू, सोभियत समाजवादी

व्यवस्थाको असफलता र सोभियत सब्घको विघटन एवं नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनका अनुभवहरूलाई

संश्लेषण गर्दै जनताको बहुदलीय जनवादको अवधारणा प्रस्तुत गर्नुभयो, जसलाई नेकपा (एमाले) ले पाँचौ

महाधिवेशनबाट नेपाली क्रान्तिको कार्यक्रम र छैटौं महाधिवेशनबाट नेपाली क्रान्तिको सिद्धान्तका रुपमा

अवलम्बन गर्दै आएको छ । वामपन्थीहरूको पहिलो लोकप्रिय सरकार बनाएर सामाजिक न्यायका कामहरू

अघि बढाउन र जनतालाई आन्दोलनमा नेतृत्व गर्दै गणतन्त्र सम्म ल्याई पु¥याउन नेकपा (एमाले) ले

महत्वपूर्ण भूमिका खोल्यो । प्रतिकूल अवस्थामा नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई अगाडि बढाउन,

प्रतिक्रियावादी एवं प्रतिक्रान्तिकारी हमलाबाट आन्दोलनको रक्षा गर्न, पार्टीलाई जनताको बीचमा लोकप्रिय र

सुदृढ जनाधार सहित स्थापित गर्न एवं वैधानिक ढङ्गबाट आन्दोलनलाई अगाडि बढाउन नेकपा (एमाले) को

उल्लेखनीय योगदान रहेको छ ।

यसै अवधिमा सामन्तवाद र साम्राज्यवादको विरुद्ध नयाँ जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्न दीर्घकालिन

जनयुद्धका रुपमा बलप्रयोग अनिवार्य रहेको निष्कर्षका साथ नेपालको ठोस परिस्थितिमा राजनीतिक र फौजी

रणनीतिको विशिष्ट सन्तुलन कायम गर्दै कमरेड प्रचण्डको नेतृत्वमा नेकपा (माओवादी) ले २०५२ फागुन १

गतेदेखि जनयुद्धको पहल ग¥यो । त्याग र वलिदानका कीर्तिमान कायम गर्दै माओवादी जनयुद्धले नेपाली

राजनीतिमा नयाँ तरब्ग र वहस सहित दूरगामी प्रभाव पा¥यो । महिला, दलित, मधेसी, जनजाति लगायतका

उत्पिडित वर्ग र समुदायलाई जागृत र सब्गठित गर्न, राजनीतिमा समावेशीकरणका मुद्दालाई स्थापित गर्न,

संविधानसभाको निर्वाचन र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको आधार तयार पार्न माओवादी आन्दोलनले मूख्य

द्दघ

भूमिका खेल्यो । वैचारिक, राजनीतिक सिद्धान्तको विकासका क्रममा कमरेड प्रचण्डकै नेतृत्वमा नेकपा (

माओवादी)ले एक्काइसौं शताव्दीमा जनवादको विकास सम्बन्धी नयाँ अवधारणा सहित संविधानसभा र

शान्ति संझौताको अन्तरसम्वन्ध बारे ठोस कार्यक्रम समेत प्रस्तुत ग¥यो । नेकपा (माओवादी)को यो

पछिल्लो सैद्धान्तिक र राजनीतिक विकासले नेकपा (एमाले)संग सहकार्य र सात राजनीतिक दलसंग

समझदारीका साथ शान्ति संझौतामा हस्ताक्षर गर्ने स्तर सम्म देशलाई ल्याईपु¥याउन ठुलो योगदान ग¥यो ।

लामो समयसम्म एक आपसमा प्रतिष्पर्धा, वैचारिक सब्घर्ष र तिक्ततापूर्ण सम्बन्ध समेत रहेपनि

आन्दोलनका यी दुई धारबीच निरन्तर संवाद र सम्पर्क पनि हुँदै आएको थियो । दुबै आन्दोलनले एक

अर्कालाई प्रभावित पनि गर्दै आएका छन् । एक अर्काको वैचारिक राजनीतिक विकास तथा रुपान्तरणमा

दुबैको योगदान रहेको छ ।

२०६१ साल माघ १९ गते तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले सम्पूर्ण शक्ति हातमा लिएर तानाशाही सत्ता

स्थापित गरिसके पछि आन्दोलनका दुबै धार एकै ठाउँमा उभिनै पर्ने र यसमा नेपाली काब्ग्रेस लगायत

निरब्कुशतन्त्र विरोधी सबै शक्तिलाई समेट्नै पर्ने ऐतिहासिक आवश्यकता उत्पन्न भयो । ने.क.पा (एमाले) ले

गणतन्त्र स्थापनालाई कार्यनीतिक नारा वनाएपछी नेपाली कांग्रेस लाई समेत गणतन्त्रमा जान दबाव प¥यो ।

ने.क.पा.(माओवादी) ले संविधानसभा र गणतन्त्रलाई केन्द्रमा राखेर संघर्ष गरिरहेकै थियो । यसै पृष्ठभूमिमा

२०६२ साल मब्सिर ७ गते १२ बुँदे समझदारीमा हस्ताक्षर भयो । यसले राजतन्त्र विरोधी सबै शक्तिहरूलाई

एक ठाउँमा उभ्याउने काम ग¥यो र आन्दोलनलाई गणतन्त्रको तहसम्म विकसित गर्न (यद्यपि नेपाली

काब्ग्रेसको द्विविधाका कारण समझदारी पत्रमा स्पष्ट रुपमा ।।।गणतन्त्र’ उल्लेख नगरेर ।।।पूर्ण लोकतन्त्र’

शव्दावली प्रयोग गरिएको थियो), तथा संविधानसभाको निर्वाचन, राज्यको अग्रगामी पुनर्संरचना र दस बर्षे

सशस्त्र द्वन्द्वलाई शान्ति प्रक्रियामा रुपान्तरण जस्ता विषयहरूमा सहमति कायम ग¥यो । ०६२÷६३ को

जनआन्दोलनको मुख्य राजनीतिक आधारका रुपमा रहेको १२–बुँदे समझदारीसँगै नेपालको लोकतान्त्रिक

आन्दोलनले नयाँ उचाइ ग्रहण ग¥यो । आन्दोलनलाई विघटित संसदको पुनस्र्थापनामा सीमित गर्न चाहने

नेपाली काब्ग्रेसलाई संविधानसभाको निर्वाचन र गणतन्त्रसम्म डो¥याउन हामीले निर्णायक भूमिका खेल्यौं ।

संविधानसभाबाट संविधान निर्माण गर्न तथा त्यसमा प्रगतिशील अन्तरवस्तु तथा समाजवादी विशेषता प्रदान

गर्न वामपन्थीहरूको नेतृत्वदायी योगदान रह्यो ।

यसरी विगतका ६८ बर्षको गौरवपूर्ण इतिहासमा नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनले विभिन्न कमी र

सीमाका बाबजुद युगान्तकारी भूमिका खेलेको छ र वर्तमान समयमा देशकै मुख्य राजनीतिक शक्तिका रुपमा

स्थापित भएको छ ।

८.३. पार्टी एकताः ऐतिहासिक आवश्यकता

२०६२÷६३ सालको जनआन्दोलन पछिका १२ बर्षको अवधिमा कम्युनिष्ट पार्टीका मुख्य दुई प्रतिनिधि

शक्ति नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) बीचको सम्बन्धमा अनेकौं आरोह–अवरोहहरू देखिए।

आन्दोलनलाई निष्कर्षमा पु¥याउने, संविधानसभाको निर्वाचन सम्पन्न गर्ने, गणतन्त्र स्थापना गर्ने,

संविधानसभाबाट संविधान जारी गर्ने, आर्थिक विकास र समृद्धिका आधारशीला निर्माण गर्ने एवं नाकाबन्दी

जस्तो सब्कटको सामना र राष्ट्रिय हित र स्वाभीमानको रक्षा गर्ने जस्ता विषयमा सहकार्य भयो भने

विभिन्न विषयमा गंभीर मतभिन्नता र तिक्तताहरू पनि उत्पन्न भए । कतिपय वैचारिक राजनीतिक

प्रश्नहरू, कतिपय कार्यशैलीगत समस्या, अर्कोको अवनतिमा आफ्नो उन्नति देख्ने चिन्तन र कतिपय

आन्तरिक तथा वाह्य कारणहरूले गर्दा विभाजन, अस्वस्थ प्रतिष्पर्धा र निषेधका सोचहरू समेत देखा परे ।

यस्तो तिक्तता र विभाजनले दुईवटा पार्टी या कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई मात्रै होइन, सामाजिक परिवर्तन र

राष्ट्रियताका आन्दा े ेलनलाई समेत क्षति पु¥याउँदै आएको थियो ।

द्दद्ध

इतिहासका बहुमूल्य शिक्षाहरू, आम नेपाली जनताको चाहना एवं अनेकौं वस्तुगत कारणहरूको

पृष्ठभूमिमा नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा एकताको टड्कारो र युगिन आवश्यकता रहेको छ ।

विश्वव्यापी रुपमा कम्युनिष्ट तथा वामपन्थी आन्दोलन प्रतिरक्षात्मक अवस्थामा रहेको वर्तमान

समयमा नेपाल एउटा यस्तो मुलुक हो, जहाँ केन्द्र, ७ मध्ये ६ प्रदेश तथा अधिकांश स्थानीय तहमा

वामपन्थीहरूले झण्डै दुई तिहाई बहुमतसहित सरकार निर्माण गरेका छन् । यो विश्वमै उदाहरणीय र

प्रेरणादायी घटनाका रुपमा रहेको छ । नेपालमा शान्तिपूर्ण एवं वैधानिक ढङ्गबाट समाजवाद निर्माणको

संभावना एकदमै प्रबल छ । कम्युनिष्ट आन्दोलन विभाजित रहिरहँदा यी संभावनाहरू वास्तविकतामा

रुपान्तरित नहुने मात्रै होइन, शक्ति सन्तुलन प्रतिकूल हुने, प्रतिगामी शक्तिहरू पुनस्र्थापित हुने र आन्दोलन

प्रतिरक्षात्मक अवस्थामा पुग्ने जोखिम पनि उत्तिकै छ । त्यसैल कम्य े ुनिष्ट आन्दोलनको यो एकीकरण समयको

आवश्यकता बन्न पुगेको छ ।

माओवादी जनयुद्ध र २०६२÷६३ सालको आन्दोलन लगायत आजसम्मका प्रायः सबै आन्दोलन र

परिवर्तनका मुख्य संवाहक शक्ति हामी वामपन्थीहरू हौं । कम्युनिष्ट पार्टीको निर्णायक पहलकदमी नभएको

भए न संविधानसभा राष्ट्रिय कार्यसूचि बन्न सक्थ्यो, न त संविधानसभाबाट प्रगतिशील, जनमुखी र

समाजवाद–उन्मुख विशेषतासहितको संविधान नै निर्माण हुन सक्थ्यो । संविधानको रक्षा र कार्यान्वयनका

लागि पनि वामपन्थी शक्तिहरूको एकता ऐतिहासिक आवश्यकता बन्न पुगेको छ ।

नेपालको पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति आफ्नै मौलिक विशेषताका साथ अगाडि बढेको छ । क्रान्तिमा

सर्वहारा श्रमजीवी वर्गका अतिरिक्त पुँजीवादी शक्तिसमेत सहभागी भएको छ र औपचारिक रुपमा हेर्दा दुबै

वर्गको संयुक्त नेतृत्व जस्तो समेत देखापरेको छ । त्यसैले क्रान्तिपश्चात्का उपलव्धिको स्वामित्व तथा

भविष्यको दिशा तय गर्ने विषयमा दुब वर्ग ै र शक्तिका बीचमा तीव्र प्रतिष्पर्धा कायम छ । शक्ति सन्तुलन

प्रतिकूल भएर वुर्जुवा वर्गको वर्चस्व स्थापित हुने दुर्भाग्यपूर्ण परिस्थिति निर्माण भयो भने प्रगतिशील परिवर्तन

कमजोर र अपहरित हुँदै जाने र मुलुक समाजवादी दिशातिर होइन, नवउदारवादी पूँजीवादी बाटोतिर जाने

स्थिति उत्पन्न हुने खतरा छ । क्रान्तिका उपलव्धिहरूको रक्षा तथा समाजवादी भविष्य सुनिश्चित गर्न पनि

पार्टी एकीकरण अनिवार्य छ ।

प्रगतिशील उत्पादक शक्तिहरूको विकास, राष्ट्रिय पुँजीको निर्माण, व्यापक सामाजिक–आर्थिक–

सांस्कृतिक रुपान्तरण एवं सामाजिक न्याय र समावेशी विकास बिना आर्थिक समृद्धि संभव छैन । यी यस्ता

विषय हुन्, जुन वामपन्थी पार्टीहरूको परिकल्पना र पहलबाटै मात्रै स्थापित भएका छन् । यिनको

कार्यान्वयनका लागि वामपन्थी नेतृत्व अपरिहार्य छ । नवउदारवाद, अनियन्त्रित विदेशी लगानी र स्वेच्छाचारी

बजार अर्थतन्त्रलाई विकासको एकमात्र आधार ठान्ने नेपाली काब्ग्रेस लगायतका शक्तिबाट विकासको यो

सही दिशा अवलम्बन गर्नु असंभव छ । त्यसका लागि पनि कम्युनिष्ट एकता समयको माग बन्न पुगेको छ ।

राष्ट्रियता हाम्रो आन्दोलनको अविभाज्य अब्ग र जनताको सर्वोपरि सरोकारको विषयका रुपमा रहँदै

आएको छ । हाम्रो राष्ट्रियता मूलतः राष्ट्रिय हितको रक्षा हो, कसैका विरुद्ध परिलक्षित विषय होइन । नेपाली

जनता र नेपाल राष्ट्रले भोगिरहेको परनिर्भरता, वैदेशिक हस्तक्षेप, राजनीतिक–सांस्कृतिक अतिक्रमण तथा

वैदेशिक हैकमवादलाई अन्त्य नगरी राष्ट्रिय स्वाधीनता र स्वाभिमान सुदृढ हुन सक्दैन । तसर्थः राष्ट्रिय

हितलाई केन्द्रविन्दुमा राखेर छिमेकी लगायत सबै मित्र राष्ट्रहरूसँग समानता र पारस्परिक लाभमा आधारित

सम्बन्ध विकसित गर्न तथा इतिहासले विरासतका रुपमा थोपरिदिएका असमान सम्बन्धहरूका ठाउँमा नयाँ

युग सुहाउँदो अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको विकासका लागि बलियो वामपन्थी शक्तिको खाँचो छ । त्यस्तो बलियो

शक्ति विभाजनबाट होइन, एकताबाट मात्र प्राप्त हुने कुरा स्वतः स्पष्ट छ ।

द्दछ

सबै वर्ग, समुदाय र क्षेत्रका जनताको बलियो एकता नै राष्ट्रियताको आधार हो । यस्तो एकताका लागि

सबै खाले विभेदको अन्त्य, सबैको पहिचान र समान अधिकार, अवसर, सम्मान तथा सुरक्षा एवं पछाडि

परेको÷पारिएको समुदायलाई विशेष व्यवस्थासहित राज्यका सबै अब्गमा न्यायोचित सहभागिता अनिवार्य

हुन्छ । यथास्थितिवादले मात्रै होइन जातीय अहंकारवाद, जातीय÷क्षेत्रीय सब्कीर्णता, साम्प्रदायिकता र

अतिवादले पनि राष्ट्रिय एकतालाई कमजोर पार्छन् । सामाजिक सद्भावमाथि आधारित बलियो राष्ट्रियताको

विकासका लागि कम्युनिष्ट तथा वामपन्थी शक्तिहरूको नेतृत्व र निर्णायक भूमिका अपरिहार्य छ ।

नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनको महत्वपूर्ण शक्तिको रुपमा नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनले

ऐतिहासिक भूमिका खेलेको छ र आज यो लोकतान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्वदायी शक्तिका रुपमा स्थापित छ ।

यो भूमिका र उपलव्धि प्रति हामी गर्व गर्छौँ । अब हाम्रा का े ँधमा छोटो समयभित्रै तीव्र आर्थिक विकासका

माध्यमबाट ।।।सुखी नेपाली र समृद्ध नेपाल’को अभिभारा पूरा गर्ने ऐतिहासिक जिम्मेवारी आइपुगेको छ ।

यसलाई पूरा गर्न सक्ने हाम्रो सामथ्र्यबाटै नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको औचित्य र सान्दर्भिकता पुष्टि हुन

सक्छ । इतिहासको गौरवगानबाट मात्रै भविष्यको अभिभारा पूरा हुन सक्दैन । सामन्तवादका अवशेषहरू

समाप्त पार्ने, राष्ट्रिय पुँजी निर्माण गर्दै उत्पादक शक्तिको तीव्र विकास गर्ने, भूमण्डलीकृत पुँजीवादको युगमा

आत्मनिर्भरता सहित समृद्धि हासिल गर्ने र समाजवादका आधार तयार गर्ने अभिभारा गंभीर र चुनौतीपूर्ण

अभिभारा हो । यस्तो अभिभारा एकीकृत पार्टीको नेतृत्वमा मात्रै संभव छ ।

कम्युनिष्ट घोषणापत्र प्रकाशन यताको १७० बर्ष र अक्टोबर क्रान्ति पश्चातका १०० बर्ष बीचमा

विश्व समाजवादी आन्दोलनले सफलता र विफलता, उपलव्धि र धक्का तथा विजय र पराजयका अनेकांै

शृब्खला पार गर्दै आएको छ । सोभियत सब्घको विघटनसँगै आज यो आन्दोलन आमरुपमा प्रतिरक्षात्मक

अवस्थामा छ । माक्र्सवादका सार्वभौम सिद्धान्तहरू आज पनि सही छन् र श्रमजीवी वर्गको मुक्ति एवं

उत्पीडित राष्ट्रहरूको स्वतन्त्रताका लागि मार्गदर्शन गर्न माक्र्सवाद बाहेक अर्काे वैज्ञानिक सिद्धान्त विद्यमान

छैन । तर गएको डेढ शताव्दीमा विश्व परिस्थितिमा ठूल–ठूला परिवर्तनहरू भएका छन् । श्रमको स्वरुप र

सम्बन्ध, श्रम शोषणका स्वरुप, समाजको वर्ग संरचना एवं पुँजीवाद तथा साम्राज्यवादको चरित्रमा समेत

ठूलो परिवर्तन आएको छ । पारिवारिक, सामाजिक तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा अनेकौं नयाँ आयाम थपिएका

छन् । विज्ञान र प्रविधिको अभूतपूर्व विकासले विश्वलाई तीव्र रुपमा परिवर्तन गरिरहेको छ । यस्तो स्थितिमा

माक्र्सवादको रक्षा, सिर्जनात्मक प्रयोग र विकासको आवश्यकता विगतमा भन्दा अझ बढी रहेको छ ।

माक्र्सवाद–लेनिनवादको मार्गदर्शनमा नेपाली क्रान्ति र समाजवाद निर्माणको आफ्नै मौलिक सिद्धान्त तथा

बाटोको विकासका लागि पनि एकीकृत कम्युनिष्ट पार्टीका खा े ँचो टड्कारो गरी महसुस भएको छ ।

८.५. पार्टी एकताका सैद्धान्तिक आधारहरू

यिनै यथार्थलाई आत्मसात गर्दै निकै लामो बहस, सघन छलफल र अन्तरक्रिया पश्चात् नेपाल

कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) ले असोज १७, २०७४ का दिन पार्टी एकताको लक्ष्य

निर्धारण गर्दै निर्वाचनमा वाम गठबन्धन बनाएर अगाडि बढ्ने ऐतिहासिक घोषणा ग¥यौं । नेकपा (एमाले)का

तर्फबाट अध्यक्ष केपी शर्मा ओली र नेकपा (माओवादी केन्द्र)का तर्फबाट अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल

प्रचण्डद्वारा हस्ताक्षर गरिएको यस ऐतिहासिक घोषणाको सहमति पत्रमा भनिएको छ– ।।।फरक फरक

पृष्ठभूमिका साथ अघि बढेका हामीहरू राष्ट्रिय सार्वभौमिकता, स्वाधीनता, भौगौलिक अखण्डता, राष्ट्रिय हित

एवं स्वाभीमानको रक्षा गर्दै संविधानसभाबाट पारित नेपालको संविधानको रक्षा र प्रयोगको क्रममा देश र

जनताको आवश्यकता अनुसार परिमार्जन र विकास गर्दै, लोकतान्त्रिक प्रणाली र शान्तिपूर्ण प्रतिष्पर्धाको

माध्यमबाट सामाजिक,आर्थिक तथा सांस्कृतिक रुपान्तरण गर्ने र समृद्ध, समुन्नत एवं न्यायपूर्ण समाजको

निर्माण गर्दै समाजवादका आधारहरू तयार गर्ने साझा निष्कर्षमा आइपुगेका छौं । नेपाली जनताले एकतावद्ध

द्दट

कम्युनिष्ट पार्टीको नेतृत्वमा मुलुक अघि बढेको देख्न चाहेका छन् । हाम्रो पृष्ठभूमि र जनताको चाहना एवं

आवश्यकताले पनि हामीलाई एकतावद्ध हुन र एकीकृत कम्युनिष्ट पार्टी निर्माण गर्न निर्देशित गरिरहेका

छन् । तसर्थ हामी हाम्रा आफ्नै अनुभव र जनता एवं राष्ट्रको आवश्यकतालाई हृदयब्गम गर्दै एउटै

कम्युनिष्ट पार्टी निर्माण गर्न सहमत भएका छौं ।’

निर्वाचनमा जनतासामु प्रस्तुत साझा चुनावी घोषणामा उल्लेख गरिएको छ– ।।।यो एकताको पहल

नेपालका आम श्रमजीवी र देशभक्त जनताको सम्मानको परिचायक हो । यो एकता प्रयत्न २००७ सालदेखि

सुरु भएको राजनीतिक अस्थिरता अन्त्यको सूचक हो । यो नेपाली जनतामा रहेको गरिबी, अभाव, पछौटेपन,

भेदभाव र असमानता समाप्त गर्दै सामाजिक न्याय र समानतामा आधारित सुसंस्कृत र समृद्ध राष्ट्र

निर्माणको प्रतिबद्धता पनि हो । यो एकता राष्ट प« ुनर्निर्माण गर्ने संकल्पको द्योतक हो । यस महाअभियानमा

सामेल हुन हामी विभिन्न कम्युनिष्ट समूहका अतिरिक्त सबै वामपन्थी, देशभक्त र सच्चा

लोकतन्त्रवादीहरूलाई आह्वान गर्दछौं । विज्ञान र प्रविधिको विकास, विश्वव्यापीकरण, संसारका अधिकांश

देशहरूको विकास र दु्रतगतिमा विकसित भइरहेका दुई छिमेकी मुलुकहरूको अगाडि अब नेपाललाई संसारकै

अल्पविकसित, गरिब, पिछडिएको, परनिर्भर र हेपिएर बस्न बाध्य मुलुकका रुपमा कदापि राख्नुहुँदैन । राष्ट्रिय

स्वतन्त्रता, सार्वभौमिकता, स्वाधीनता, स्वाभिमान र अखण्डता जोखिममा रहने स्थिति सदाका लागि अन्त्य

गर्नुपर्दछ । नेपालसँग समृद्धिका अथाह आधारहरू छन् । राष्ट्रिय स्वतन्त्रताको रक्षा गर्ने वीर पुर्खाका सन्तान

हामीहरू श्रमशक्तिका रुपमा छौं । नेपालको विकासका निम्ति संसारभरिबाट करोडौं हातहरू सहयोगका

निम्ति तयार छन् । मात्र यी सबै सकारात्मक पक्षहरूलाई उपयोग गर्न सक्ने राष्ट्रिय नेतृत्वको खाँचो छ ।

यस्तो नेतत्व क्षमता एकताबद्ध भइरह ृ ेका यी दुई कम्युनिस्ट पार्टीहरूसँग मात्र छ । यही क्षमतालाई उजागर

गर्न हामी दुई कम्युनिस्ट पार्टीहरूले एकीकृत कम्युनिस्ट पार्टी निर्माण गर्ने घोषणा गरेका छौं ।’

हाम्रो यस घोषणालाई नेपाली जनताले अत्यन्त उत्साहका साथ स्वागत र समर्थन गरेका छन् ।

जनताको यो स्वागत र समर्थन निर्वाचनमा वामपन्थीहरूका पक्षमा खसेको झण्डै ५५ प्रतिशत मत र दुई

तिहाइ हाराहारी बहुमतमा अभिव्यक्त भएको छ । पार्टी एकताको विषय अब दुई पार्टीको मात्रै सरोकारको

विषय रहेन, यो नेपाली जनताबाट अनुमोदित राष्ट्रिय एजेण्डा बन्न पुगेको छ ।

यसै सिलसिलामा यही फागुन ७ गते हामीले एकीकरणका प्रारम्भिक आधारहरू विषयमा सात बुँदे

सहमति ग¥यौं । उक्त सहमतिमा एकीकृत कम्युनिष्ट पार्टीको नाम नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी रहने कुरा उल्लेख

गरिएको छ । पार्टीको निर्दशक सिद्धान्त माक्र्स े वाद–लेनिनवाद रहने कुरालाई स्पष्ट गरिएको छ । नेकपा (

एमाले) ले अपनाउँदै आएको जनताको बहुदलीय जनवाद अन्तर्गत अवलम्बन गरेको शान्तिपूर्ण बहुदलीय

प्रतिस्पर्धा मार्फत् आफ्नो श्रेष्ठता स्थापित गर्ने लगायतका मान्यता र नेकपा (माओवादी केन्द्र)को पनि

शान्ति सम्झौता र त्यसपछिका लोकतान्त्रिक अभ्यासद्वारा शान्तिपूर्ण बहुदलीय प्रतिष्पर्धा मार्फत् आफ्नो

श्रेष्ठता हासिल गर्ने लगायतका मान्यतामा समान धारणा रहेको कुरा स्पष्ट पारिएको छ । प्राप्त उपलव्धिको

रक्षा र विकास गर्दै राष्ट्रियता, लोकतन्त्र र सामाजिक न्याय सुदृढ गर्दै सामाजिक आर्थिक रुपान्तरण मार्फत्

समाजवादका आधार निर्माण गरिने कार्यदिशा समेतको बारेमा उक्त सहमतिले स्पष्ट पारेको छ । नेकपा (

एमाले) ले अवलम्बन गरिआएको ।।।जनताको बहुदलीय जनवाद’ र नेकपा (माओवादी केन्द्र) ले अवलम्बन

गरिआएको ।।।माओवाद र एक्काइसां शताव्दीका ै े जनवाद’ सम्बन्धी विषयहरूमा विधिसम्मत छलफल गरी

आवश्यक परिमार्जन र विकास गर्न सकिने कुरा पनि सहमतिमा उल्लेख गरिएको छ ।

आगामी महाधिवेशनसम्म एकीकृत पार्टीलाई यिनै सिद्धान्त, कार्यदिशा र मान्यताहरूले मार्गदर्शन

गर्नेछन् । गंभीर वैचारिक बहसका माध्यमबाट नेपाली क्रान्तिको सिद्धान्तलाई थप विकसित र समृद्ध गर्न

तथा नेपाली मौलिक विशेषता सहितको समाजवाद निर्माण गर्ने सहमतिका साथ आज दुबै पार्टी एकीकृत

द्दठ

भएका छन् । २००६ साल बैशाखमा कमरेड पुष्पलालको नेतृत्वमा गठित कम्युनिष्ट पार्टी विभाजनको साढे

पाँच दशक लामो पीडादायी कालखण्ड पार गर्दै आज पुनः एकीकृत हुनु सुखद एवं ऐतिहासिक उपलब्धि हो ।

९. पार्टी निर्माण र पार्टीको सब्गठनात्मक सिद्धान्त

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी नेपाली सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने राजनीतिक पार्टी हो ।

माक्र्सवाद–लेनिनवादको आम मार्गदर्शन र आफ्नै देशमा विकसित क्रान्तिका विशिष्ट सिद्धान्तहरूको ठोस

दिशानिर्देशमा सामाजिक मुक्ति र राष्ट्रिय स्वतन्त्रताको आन्दोलनलाई नेतृत्व गर्दै जनवादी क्रान्तिका बाँकी

कार्यभार पूरा गर्दै समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्नु यस पार्टीको मुख्य अभिभारा हो ।

बदलिँदो उत्पादन सम्बन्ध र श्रमको स्वरुपसँगै श्रमजीवी वर्गको परिभाषा, घेरा र संरचनामा पनि

परिवर्तन आएको छ । शारीरिक श्रम मात्रै होइन, वौद्धिक श्रम गरेर त्यसैको आर्जनमा बाँच्ने वर्ग समेत आज

श्रमजीवी वर्गको रुपमा समेटिन पुगेको छ । कम्युनिष्ट पार्टीले सबै खाले श्रमजीवी वर्गको प्रतिनिधित्व

गर्दछ ।

समाज परिवर्तनको अग्रणी शक्ति हुनुको नाताले कम्युनिष्ट पार्टीले समाजका निम्न तथा मध्यम वर्ग र

परिवर्तनमा सहयोगी हुने राष्ट्रिय पुँजीपति वर्गको हितको समेत प्रतिनिधित्व गर्छ । तर क्रान्तिकालमा होस्

या क्रान्तिपश्चात् सत्ता सञ्चालनको अवधिमा, पार्टी श्रमजीवी वर्ग पक्षधरताबाट कहिल्यै विचलित हुन

सक्दैन, हुनुहुँदैन । कम्युनिष्ट पार्टीले विभिन्न वर्ग या समुदायका आन्दोलन सञ्चालनका लागि

जनसब्गठनहरू निर्माण गर्न सक्छ, विभिन्न शक्तिहरूसँग वर्गीय र राजनीतिक मोर्चा निर्माण गर्न सक्छ र

जनताको अभिमत लिएर सत्ता सञ्चालन गर्न सक्दछ । तर आन्दोलनमा रहँदा होस् या सत्तामा, एकल नेतृत्व

गरिरहँदा होस् या संयुक्त मोर्चाभित्र रहेर काम गर्दा, कम्युनिष्ट पार्टीको चरित्र सधैभरि सर्वहारा श्रमजीवी

वर्गको राजनीतिक पार्टीका रुपमा अक्षुण्ण रहन्छ, रहनु पर्दछ ।

कम्युनिष्ट पार्टी निर्माणका दुईवटा आयाम छन्– सैद्धान्तिक÷वैचारिक र सब्गठनात्मक आयाम । पार्टी

निर्माणको मुख्य पक्ष यसको वचारिक÷स ै ैद्धान्तिक पक्ष हो । कम्युनिष्ट पार्टी विचारविहीनहरूको समूह होइन,

स्वेच्छिक रुपले सामाजिक परिवर्तनमा समर्पित हुन तत्पर, त्यसका लागि जस्तोसुकै बलिदान दिन तयार तथा

द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवादी विश्व दृष्टिकोणबाट दीक्षित व्यक्तिहरूको स्वेच्छिक अनुशासनमा

आवद्ध सचेत स्वयंसेवी राजनीतिक संस्था हो । त्यसैले पार्टी निर्माणलाई सदस्य र कमिटीहरूको प्राविधिक

संरचनाका रुपमा होइन, सचेत, निष्ठावान र वैचारिक एवं भावनात्मक एकरुपताका साथ आन्दोलनमा

समर्पित र लक्ष्यमा एकाग्र नेता कार्यकर्ताहरूको शृब्खलावद्ध संरचनाका रुपमा बुझ्नु र तदनुरुप अगाडि

बढाउनु पर्छ ।

माक्र्सवाद–लेनिनवादका आम सिद्धान्तलाई वैचारिक मार्गदर्शकका रुपमा स्वीकार गर्नु, द्वन्द्वात्मक तथा

ऐतिहासिक भौतिकवादी विश्व दृष्टिकोणलाई आत्मसात गर्नु, तदनुरुप नै आफूलाई दार्शनिक रुपले रुपान्तरण

गर्नु, सर्वहारा श्रमजीवी वर्ग पक्षधरतालाई हमेशा अवलम्बन गर्नु, सामन्तवाद–साम्राज्यवादका विरुद्ध तथा

देशभक्तिपूर्ण भावनाका साथ देश र जनताको पक्षमा निरन्तर क्रियाशील भइरहनु, सामाजिक आथिर्क 

रुपान्तरणका माध्यमबाट राष्ट्रिय पुँजी निर्माण, प्रगतिशील उत्पादक शक्तिको विकास, स्वतन्त्र र आत्मनिर्भर

अर्थतन्त्रको स्थापना तथा समाजवादका आधार निर्माणको कार्यदिशालाई अवलम्बन गर्नु तथा संसारभरका

न्याय, समानता र परिवर्तनका पक्षधर, शान्तिप्रेमी जनताको आन्दोलनप्रतिको ऐक्यवद्धता र विश्व

मानवतावादको पक्षधरता जस्ता विषयहरू पार्टी निर्माणका वैचारिक आधारहरू हुन् । दक्षिणपन्थी र

उग्रवामपन्थी आवरणमा देखा पर्ने अवसरवाद विरुद्धको सतत् वैचारिक सब्घर्ष, अनुभवहरूको निरन्तर

द्दड

विश्लेषण र संश्लेषणका माध्यमबाट सिद्धान्तको विकास यस क्रममा अत्यावश्यक छन् । शान्तिपूर्ण र

बहुदलीय प्रतिष्पर्धाका माध्यमबाट श्रेष्ठता हासिल गर्दै यसै संविधानका माध्यमबाट वैधानिक रुपमा

समाजवाद निर्माणका आधार तयार गर्ने कार्यदिशाले हाम्रो पार्टी निर्माणको विषयलाई विशिष्ट र मौलिक

प्रकृतिको बनाइदिएको छ ।

शान्तिपूर्ण बहुदलीय प्रतिष्पर्धामार्फत् आफ्नो श्रेष्ठता हासिल गर्ने विषय सहज विषय होइन । यसका

लागि आम जनताको सचेत, स्वेच्छिक तथा अविच्छिन्न समर्थन अनिवार्य पूर्वशर्त हो । खुल्ला समाज, विभिन्न

वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने शक्तिहरूको उपस्थिति, साधनस्रोत, शक्ति र वाह्य समर्थनमा तुलनात्मक रुपमा

बलियो वुर्जुवा एवं पश्चगामी वर्गको निरन्तर प्रतिरोधका बीच कम्युनिष्ट चरित्र कायम राख्दै विजय प्राप्त

गर्नु महत्वपूर्ण पक्ष हो । पूँजीवादी भूमण्डलीकरण र यसले सिर्जना गरेका व्यक्तिवाद, उपभोक्तावाद गलत

वैचारिक मान्यता एवं समाजमा विद्यमान पछौटे चिन्तनका बीचबाट कम्यनिष्ट पार्टी ु ले आफूलाई निरन्तर

नैतिक र आचरणगत रुपमा स्वच्छ, पारदर्शी र जनमुखी बनाइरहनु निकै कष्टसाध्य काम हो । परम्परागत

राज्यसंरचना र प्रतिकूल विश्व परिस्थिति थप चुनौतीका रुपमा रहेका छन् । यस्तो अवस्थामा कम्युनिष्ट

पार्टीले आफूलाई हमेशा जनताको सेवकका रुपमा प्रस्तुत गर्नुपर्दछ । जनताको अपेक्षा र आकाब्क्षामा

आफूलाई निरन्तर खरो उतार्नु पर्दछ । आफूभित्र निरन्तर शुद्धीकरण गरिरहनु पर्दछ र जनताको बदलिँदो

चाहनाको प्रतिनिधिका रुपमा आफूलाई निरन्तर अद्यावधिक गरिरहनु पर्दछ । बहुदलीय प्रतिष्पर्धामा श्रेष्ठता

हासिल गर्न समाजका विभिन्न तप्काको मत प्राप्त गर्नुपर्ने आवश्यकता र आफ्नो सर्वहारा श्रमजीवी वर्ग

पक्षधरताको संरक्षणका बीचमा सन्तुलन मिलाउन विशेष कुशलता अवलम्बन गर्नुपर्दछ । खुल्ला समाज र

भूमण्डलीकृत विश्व परिवेशमा क्रियाशील कम्युनिष्ट पार्टीले त्यस खुल्लापनबाट आउने ताजा हावा र

अनुकूल विषयहरूलाई गहण गन ्र्र े र प्रदूषणबाट जोगिन विशेष सजगता अपनाउनु पर्छ ।

पार्टी निर्माणका आधारस्तम्भहरू पार्टी सदस्यहरू हुन् । कुनै बेला निकै गर्वको विषय ठानिने, निकै

कठीन अग्निपरीक्षा पश्चात् मात्र हासिल हुने सदस्यता प्राप्तिको प्रक्रिया अचेल धेरै खुकुलो, न्यून मापदण्डको

र गुणस्तरहीन बन्दै गएको छ । पार्टी निर्माण रुपी भवनको जगका रुपमा रहेका पार्टी सदस्यहरूकै गुणस्तर

कमजोर भयो र पार्टी सदस्यता प्रदान गर्ने विधि मनोगत, स्वार्थप्रेरित र भद्रगोल भयो भने यसले पार्टी

निर्माणलाई कमजोर बनाउने कुरा स्पष्ट छ । पार्टीको सार्वभौमसत्ता सारतः पार्टी सदस्यमै निहित रहने तथा

पार्टीको नीति तथा नेतृत्व निर्माणको निर्णायक स्रोत पार्टी सदस्य नै हुने यथार्थलाई ध्यानमा राखेर पार्टी

सदस्यता वितरण प्रक्रियालाई विधानसम्मत र व्यवस्थित बनाउनु पर्दछ । पार्टी सदस्यता प्राप्त गर्नुपूर्व निजले

सकभर कुनै न कुनै जनसब्गठन या मोर्चा सब्गठनमा निश्चित अवधि व्यतीत गरेको, पार्टीद्वारा सञ्चालित

अभियान÷आन्दोलनमा सक्रिय सहभागी भएको र सदस्यता प्राप्त गर्नु पूर्व पार्टीको वैचारिक र सब्गठनात्मक

विषयमा निश्चित ज्ञान हासिल गर्न एक तहको पार्टी प्रशिक्षण हासिल गरेको कुरा सुनिश्चित गर्नु पर्छ ।

टाठाबाठा र हाटहुट गर्नेहरूले सजिलै सदस्यता पाउने, तर आधारभूत तहमा रहेर निरन्तर खटिरहेका

व्यक्तिहरूले सदस्यता पाउनमा कठिनाइ व्यहोर्नु पर्ने स्थितिको अन्त्य गर्नुपर्दछ ।

पार्टी संरचना शृब्खलावद्ध कमिटी प्रणालीमा आवद्ध संरचना बन्नु पर्दछ । मुलुकमा सब्घीयता

कार्यान्वयन भइसकेको परिप्रेक्ष्यमा हाम्रो कमिटी प्रणाली पनि मुलुकको सब्घीय र प्रशासनिक संरचना

अनुरुपकै हुनुपर्दछ । यसरी हेर्दा हाम्रो सब्गठनात्मक संरचना केन्द्र, प्रदेश, जिल्ला, प्रतिनिधिसभा तथा

प्रदेशसभा निर्वाचन क्षेत्र, स्थानीय तह र वडा तथा प्रारम्भिक गरी ८ तहको हुनु वाञ्छनीय हुन्छ । यसमध्ये

केन्द्र, प्रदेश, जिल्ला, स्थानीय, वडा तथा प्रारम्भिक तहलाई कार्यकारी र दुबै निर्वाचन क्षेत्र तहका कमिटीलाई

समन्वयात्मक÷मनोनयनद्वारा गठित हुने ढाँचामा लैजानु उपयुक्त हुन्छ । संविधानले जिल्ला तहलाई

समन्वयकारी तह घोषणा गरेको भएपनि पार्टी संरचनाका हिसाबले भने जिल्लालाई केही अवधिसम्म

द्दढ

कार्यकारी रुपमै कायम राख्नु उपयुक्त हुन्छ ।

संसारभरका प्रायः सबै कम्युनिष्टहरूले मूलतः लेनिनवादी सब्गठनात्मक सिद्धान्तलाई अवलम्बन गर्दै

आएका छन् । पार्टीमा सब्गठित हुन तथा लेभी तिर्न तयार व्यक्तिमात्रै (अर्थात् सामान्य समर्थक होइन,

समर्पित व्यक्तिमात्रै ) पार्टीको संगठित सदस्य हुनसक्ने, पार्टी जनवादी केन्द्रीयताको आधारमा सञ्चालित हुने

तथा व्यक्ति सब्गठनको, मातहत कमिटी माथिल्लो कमिटीको र अल्पमत बहुमतको अधीनस्थ रहनु पर्ने

जस्ता मान्यताहरू आम रुपमा आज पनि सान्दर्भिक छन् । तर यी मान्यताहरूलाई पनि सिर्जनात्मक ढङ्गले र

आफ्नो विशिष्ट स्थिति अनुरुप लागू गर्नु आवश्यक छ । तर जनवादी केन्द्रीयताको संगठनात्मक सिद्धान्तलाई

संगठनात्मक केन्द्रीयताको उपरोक्त नियमहरूमा मात्र संकुचित र सिमित गर्नु हुँदैन । सर्वहारा जनवादको

अभ्यास सुनिश्चित गर्दै त्यसको आधारमा निर्मित बैचारिक केन्द्रियताले नै संगठनात्मक केन्द्रियतालाई मूल

आधार प्रदान गर्दछ । त्यसैले जनवादी केन्द्रियतालाई जनवाद र केन्द्रियताको द्वन्दात्मक एकताको अर्थमा

ग्रहण गर्नु पर्दछ । नेता, कार्यकर्ता र आमपार्टी सदस्यहरूको बैचारिक साँस्कृतिक स्तरले जनवादी

केन्द्रियताको अभ्यासलाई प्रभावित गर्दछ ।

लामो समयसम्म प्रतिक्रियावादी सत्ता मातहत काम गर्नुपरेको, शान्तिपूर्ण ढङ्गले गतिविधि गर्न सभव ं

नरहेको एवं भूमिगत र अवैध ढङ्गले काम गर्नुपरेको कारण कम्युनिष्ट पार्टीको निर्माणका आम अनुभवहरूमा

आफ्नै सीमा र कमजोरी रहेका छन् । तत्कालीन परिस्थितिको आवश्यकताले जनवादलाई गौण र

केन्द्रीयतालाई प्राधान्यता दिइएको अवस्था छ । आम जनताको बीचमा घुलमील भएर उनीहरूको स्वेच्छिक

समर्थन हासिल गर्नुपर्ने कुरालाई गौण बनाइदिएको परिस्थिति छ । त्यसैले फौजी ढाँचाको सब्गठन, अत्यधिक

कन्दे ्रीकरण र भूमिगत कार्यशैली जस्ता कम्युनिष्ट पार्टी निर्माणका कतिपय अन्तर्राष्ट्रिय र आफ्नै अनुभवहरू

हाम्रा लागि आज सान्दर्भिक छैनन् । हामीले आफ्नै विशिष्ट स्वरुपको पार्टी निर्माणको ढाँचा विकास

गर्नुपर्छ ।

शान्तिपूर्ण र बहुदलीय प्रतिष्पर्धाका माध्यमबाट श्रेष्ठता हासिल गर्नु हाम्रो कार्यदिशाको महत्वपूर्ण अब्ग

भएकाले यो विषय हाम्रो पार्टी निर्माणलाई दिशानिर्देश गर्ने महत्वपूर्ण पक्ष हो । त्यसैले पार्टी आवधिक

निर्वाचनमार्फत् जनताबाट अनुमोदित हुनुपर्छ भने पार्टीको कार्यशैली, नेतृत्व निर्माण र संरचनाहरू त्यसैसँग

अनुकूल हुने गरी रुपान्तरित गर्नुपर्छ । पार्टी र जनसंगठनका संरचनाहरू अति नै ठूला र भद्दा तथा बैठक नै

हुन नसक्न र कामकाजी नह े ुने स्थितिको अन्त्य गर्नुपर्छ । पार्टीको गोपनीयता र मर्यादाको रक्षा हुने वातावरण

कायम राख्नुपर्छ । यस्तो अवस्थामा पार्टीका नेता कार्यकर्ताहरूको जीवनशैली, कार्यसम्पादन र आचरण पनि

आम जनताको चासो र सरोकारको विषय बन्न पुग्छ । त्यसैले नेता कार्यकर्ताहरूको शैली र आचरणमा

स्वच्छताको प्रत्याभूति हुनुपर्छ । निरपेक्ष समानता संभव छैन, तर नेता र कार्यकर्ताहरूको जीवनशैली

जनताबाट अलगावमा पर्ने खालको, सार्वजनिक टिप्पणी हुने खालको हुनुहुँदैन । स्वच्छ, विवादरहीत र

मर्यादित हुनुपछ । पार्र्टी कार्यकर्ताहरूले पार्टी विधान मात्रै होइन, मुलुकको संविधान र प्रचलित कानुनको

पनि पालना गर्नु पर्छ ।

विगतमा हाम्रो पार्टी निर्माण राजतन्त्र विरोधी आन्दोलनको आवश्यकता अनुरुप भयो । तर २०६२÷६३

सालको परिवर्तन, सब्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना र संविधानको घोषणासँगै हामी नयाँ युगमा

प्रवेश गरेका छौं । पूँजीवादी जनवादी क्रान्तिको कार्यभार सम्पन्न भएकोले हामी समृद्धि हासिल गर्ने

अभियानको नेतृत्व गरिरहेका छौं । फेरिएको सन्दर्भले पार्टी निर्माणका कतिपय पक्षमा परिवर्तनको माग

गरिरहेको छ । अब हामीले आन्दोलनमा प्रशिक्षित हाम्रो पार्टी पंक्तिलाई उत्पादन, निर्माण र विकासको

अनुकूल हुने गरी रुपान्तरित गर्नुपर्छ, कार्यकर्तालाई नयाँ कार्यभारका बारेमा प्रशिक्षित गर्नुपर्दछ र नयाँ

जिम्मेवारी सम्हाल्न सक्ने विषय विज्ञ र विशेषज्ञहरूलाई पनि ठूलो सब्ख्यामा पार्टीमा सब्गठित गर्नुपर्दछ ।

घण्

उनीहरूलाई विषयगत ज्ञानका साथसाथै पार्टी दृष्टिकोणले दीक्षित गर्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।

पार्टीमा वैचारिक काम कमजोर बन्दै गरेको, पार्टी पंक्तिको चेतना स्तर खस्किँदै गरेको र नयाँ

परिस्थितिका नयाँ चुनौतीको सामना गर्न पार्टी पंक्ति पर्याप्त मात्रामा सक्षम बन्न नसकेको आम अनुभूति

छ । त्यसैले पार्टीमा नियमित, व्यवस्थित र अनिवार्य प्रशिक्षणको व्यवस्था गर्नुपर्छ । त्यस्ता स्कुलहरूमा

माक्र्सवादको सैद्धान्तिक प्रशिक्षणका साथसाथै आजका ज्वलन्त विषयहरूमा सहभागीहरूलाई दीक्षित गर्ने

व्यवस्था गर्नु पर्दछ । परम्परागत प्रशिक्षण शैली प्रभावकारी बन्न नसकेको यथार्थलाई हेक्का राख्दै प्रशिक्षणका

आधुनिक, प्रविधिमैत्री र छरिता विधि अवलम्बन गर्नुपर्दछ ।

खुल्ला समाज र वैधानिक रुपमा क्रियाशील, अझ सत्ता सञ्चालनको नेतृत्व गरिरहेको पार्टी हुनुको

नाताले हामीले संचार माध्यम, नागरिक समाज, समाजका विभिन्न तप्का, अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय र समाजका

सबै पक्षसँग भेटघाट, सम्पर्क र सम्वाद गर्नु अनिवार्य जस्तै बन्न जान्छ । यस्ता संस्थाहरूसँगको सम्पर्कको

विधि, मर्यादा रेखा, जानकारी र उपयुक्त सम्बन्ध बारे पनि हामी सजग हुनु पर्छ ।

विभिन्न पार्टी परित्याग गरी पार्टीमा प्रवेश गर्ने क्रम निरन्तर जारी छ र आगामी दिनमा यो क्रम झनै

बढ्ने छ । पार्टी विस्तारका लागि यो सकारात्मक र आवश्यक विषय भए पनि नवप्रवेशीहरूलाई उचित

जिम्मेवारी, प्रशिक्षण र व्यवस्थापन गर्न नसक्दा पार्टी प्रवेश पर्याप्त लाभकारी हुन नसकेको अनुभव छ ।

त्यसैले पार्टी प्रवेशलाई व्यवस्थित गर्ने, नवप्रवेशीहरूलाई उचित प्रशिक्षणको व्यवस्था गर्ने र उचित

जिम्मेवारी दिने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

पार्टीले विभिन्न जनसब्गठनहरू निर्माण र सञ्चालन गरेको छ । विभिन्न समुदायमा पार्टीलाई स्थापित

गर्न, पार्टी कार्यकर्ता तयार गर्ने नर्सरीका रुपमा विकास गर्न र विभिन्न समुदायका मागलाई पार्टीको आम

आन्दोलनसँग आवद्ध गर्न जनसबगठनहरूका ् े भूमिका विशेष हुन्छ । विगतमा, विशेष गरेर पार्टी भूमिगत

अवस्थामा रहेको बेला यी सब्गठनहरूले पार्टीको प्रभाव विस्तार, आन्दोलनको उठान र पार्टी निर्माणमा

उल्लेखनीय भूमिका खेलेका छन् । परिवर्तित सन्दर्भ, पार्टीले वैधानिक रुपमै आन्दोलनको अगुवाइ गरिरहेको र

सत्ताको नेतृत्व समेत गरिरहेको पृष्ठभूमिमा अब जनसब्गठनहरूको भूमिकालाई पुनर्परिभाषित गर्नु जरुरी

छ । अब उनीहरू राजनीतिक भूमिकामा भन्दा आफ्नो समुदायको सरोकारका विषयमा बढी केन्द्रित हुनुपर्छ

र समुदायको सही प्रतिनिधि बन्ने हिसाबले अगाडि बढ्नुपर्छ । जनवर्गीय सब्गठनहरू पार्टीको जनवर्गीय

मोर्चाका अब्ग हुनाले उनीहरूलाई वैचारिक मार्गदर्शन र सब्गठनात्मक स्वायत्तताको मान्यताका आधारमा

सञ्चालन गर्नपर्छु ।

सत्तामा रहेको पार्टीभित्र भ्रष्टाचार, विचलन, नोकरशाही शैली, व्यक्तिवाद, पदीय अहंकार, नैतिक र

चारित्रिक स्खलन र जनताबाट अलगावको प्रवृत्ति देखापर्ने खतरा अन्य बेलामा भन्दा प्रबल हुन्छ । यस्ता

प्रवृत्तिहरूलाई सच्याउन व्यापक रुपमा अभियान सञ्चालन गर्नुपर्दछ । त्यसैले पार्टी नेता कार्यकर्ताहरूको

जीवनशैलीको निरन्तर अनुगमन गर्ने, सार्वजनिक रुपमा उठेका प्रश्नहरूको सार्वजनिक जवाफदेहिता कायम

गर्ने र पार्टी नेता÷कार्यकर्ताहरूलाई पार्टी विधान र राज्यको कानुन दुबैतिर उत्तरदायी बनाउनु पर्छ ।

पार्टीको रुपान्तरणका लागि बैचारिक–साँस्कृतिक अभियानलाई पार्टी निर्माणको अभिन्न अंग बनाउनु पर्दछ ।

वर्तमान युग प्रचारको युग भएकोले पार्टीले देश र जनताको सेवा वा हितमा गरेका क्रियाकलापहरूको

बारेमा जनतालाई निरन्तर सुसचित गराउनु पर्छ । विरोधीहरूल फ े ैलाउने वा फैलाएका आरोप, भ्रम र

कुप्रचारहरूको निरन्तर खण्डन गर्ने र उनीहरूका देश एवं जनता विरोधी काम कुराहरूको खण्डन र

आलोचना गर्नुपर्छ । यसका लागि पार्टीको प्रचार संयन्त्रलाई सुदृढ र प्रभावकारी तुल्याउनु पर्छ ।

घज्ञ

१०. आर्थिक र सामाजिक रुपान्तरणको पार्टी कार्यक्रम

हम्रो पार्टीको दीर्घकालीन रणनीतिक लक्ष एवं कार्यक्रम समाजवाद भएपनि अहिले नै समाजवादी

कार्यक्रम लागु गर्ने भौतिक आधार र परिस्थिति छैन भन्ने कुरा उल्लेख भई सकेको छ । राजनीतिक क्षेत्रमा

प्राप्त उपलब्धि तथा सफलतालाई आर्थिक तथा सामाजिक क्षेत्रमा विस्तार गर्न आवश्यक छ । तसर्थ,

यतिबेलाको पार्टीको कार्यक्रम समाजवाद उन्मुख राष्ट्रिय औद्योगिक पूँजीवाद हो । यो आर्थिक क्रान्तिको

कार्यक्रमले समृद्धि हासिल हुनेछ र समाजवादको आधार निर्माण गर्नेछ । राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक

रुपान्तरणको बाटोबाट अघि बढदै नेपाली विशेषतामा आधारित एक्काइसौं शताब्दी अनुरुपको समाजवाद

निर्माणका आधारहरू तयार गर्नुपर्छ ।

आधारभूत नीति

१. मुलुकको सामाजिक–आर्थिक रुपान्तरणको लागि पहिलो शर्त राष्ट्रको स्वतन्त्रता, स्वाधीनता,

सार्वभौमिकता, भौगोलिक अखण्डता एवं राष्ट्रिय हितको रक्षा तथा सदृढीकरण हा भन्न े े कुरालाई सर्वोपरी

राखिनेछ । वाह्य हस्तक्षेप र प्रभावबाट मुक्त गर्दै नेपालको बारेमा नेपालीले नै निर्णय गर्ने नीति

ढृढतापर्वक अवलम्बन गरिनेछ । यस्तो राष्ट्रिय हितलाई के्रन्द्रविन्दुमा राख्ने नीतिद्वारा छिमेकी

मित्रराष्ट्रहरू र विश्वमा भईरहेको तीब्र विकासबाट समेत लाभ लिदैं समृद्धिको यात्रालाई अघि

बढाइनेछ ।

२. सामन्ती शोषणका सबै अवशेषहरूलाई अन्त्य गरिनेछ र दलाल तथा नोकरशाही पुँजीवादी शोषणलाई

समाप्त पारिनेछ । उत्पादक शक्ति, उत्पादकत्व एवं उत्पादनमा तीव्र वृद्धि गर्ने, सामाजिक न्याय एवं

न्यायोचित वितरणसहितको आर्थिक समृद्धि हासिल गर्ने, गरिबी, बेरोजगारी, असमानता एवं

परनिर्भरताको अन्त्य गर्ने कार्यक्रम अवलम्बन गरिनेछ । यसो गरेर आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको विकास गरिने

छ र समग्रमा समाजवाद उन्मुख राष्ट्रिय औद्योगिक अर्थतन्त्र निर्माण हुने छ । यो नै आर्थिक क्रान्ति,

सामाजिक आर्थिक रुपान्तरण र समृद्धिको आधारभूत नीति हुनेछ ।

ड्ड आर्थिक विकासका प्रक्रियालाई तीब्रताका साथ अघि बढाउन राज्यको तर्फबाट नेतृत्वदायी भूमिका

खेलिनेछ ।

ड्ड लगानीमैत्री वातावरण अनुकूल श्रम सम्बन्ध र लगानी तथा मुनाफाको सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्दै निजी

क्षेत्रलाई राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण अगंको रूपमा सहभागी र प्रोत्साहित गरिनेछ । सार्वजनिक–

निजी साझेदारीलाई महत्वकासाथ अगाडि बढाइनेछ । सहकारीलाई अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण आधारको

रूपमा विकास गरिनेछ ।

ड्ड राष्ट्रिय औद्योगिकीकरण र गुणात्मक आर्थिक वृद्धिका निम्ति आन्तरिक पूँजी पर्याप्त छैन । त्यसैले

ठूला पूर्वाधार निर्माण र राष्ट्रिय प्राथमिकताका आयोजनाहरूमा विदेशी लगानी भित्र्याउनु आवश्यक

छ । स्पष्ट छ, बाह्य लगानीमा मात्र भर पर्नाले वा अनियन्त्रित रूपमा वाह्य लगानी भित्र्याउनाले

देश विदेशी ऋण र परनिर्भरताको सबकटमा पन र्् सक्छ । तसर्थ, आन्तरिक र बाह्य लगानीमा

सन्तुलनको नीति लिइने छ र बाह्य लगानीलाई राष्ट्रिय प्राथमिकता प्राप्त क्षेत्र तथा योजनामा

विधिसम्मत ढंगले आमन्त्रण गरिनेछ ।

ड्ड विकराल बन्दै गइरहेको व्यापार घाटा हाम्रा लागि ठूलो चुनौती बनेको छ । यसलाई अन्त्य गर्न

आयात प्रतिस्थापन र निर्यात प्रवद्र्धन गर्ने उद्योगहरूको विकासमा विशेष ध्यान दिइने छ ।

उत्पादकत्व र उत्पादन वृद्धि, रोजगारी सिर्जना, आर्थिक परनिर्भरता र व्यापार घाटा समाप्त पार्ने

नीति लिईनेछ ।

घद्द

ड्ड जलश्रोत तथा उर्जाक्षेत्र, कृषि, भौतिक पर्वाधार, पर्यटन, औद्योगिकरण र मानव संसाधनको

विकासलाई योजनाबद्ध र एकीकृत ढंगले अघि बढाउँदै आर्थिक विकासलाई तीब्र पारिनेछ ।

ड्ड नवउदारवादको अन्ध पक्षपोषणले पैदा गरेको अनुत्पादक, उपभोगवादी र पराश्रित पँुजीवादलाई

अन्त्य गरी राष्ट्रिय उत्पादनशील पँुजी परिचालन गर्दै श्रम र रोजगारी केन्द्रित औद्योगिकरण

प्रक्रियालाई तीब्र पारिनेछ ।

ड्ड आर्थिक वृद्धि, सामाजिक न्याय, रोजगारी, पर्यावरणमैत्री, समाजवादउन्मख र दिगो विकास हाम्रो

विकासको मूल स्वरुप र विशेषता हुनेछ ।

३. संविधानमा मौलिक अधिकारका रूपमा प्रत्याभूत गरिएका शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, खाद्य सम्प्रभुता र

आवासलाई आवश्यक कानुन र योजना बनाई प्रभावकारी रूपमा लागू गरिनेछ ।

कार्यक्रम

समाजवादउन्मुख राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकास गर्दै समृद्धि हासिल गरी नेपाली जनताको जीवनस्तर

माथि उठाउनको लागि उपर्युक्त मूल नीतिका आधारमा निम्नलिखित कार्यक्रमका साथ अघि बढ्नु आवश्यक

छः

१. राष्ट्रिय विकासका लागि सबै प्राकृतिक स्रोतहरूको सही उपयोग

देश र जनताका आवश्यकता पूरा गर्न तथा राष्ट्रिय समृद्धि हासिल गर्न जलस्रोतलगायत सबै प्राकृतिक

स्रोतको उपयोग राष्ट्रिय हित, मुलुकको समृद्धि र स्रोतमाथिको अधिकार कायम राख्दै गरिनुपर्छ । जलस्रोतको

व्यापक रूपमा विकास गरी सस्तो र पर्याप्त विजुली उपलब्ध नभएसम्म औद्योगिकीरकण अघि बढ्न

सक्दैन । राष्ट्रिय हित र आवश्यकताअनुरुप प्राकृतिक स्रोतको उपयोगमा रहेका सबै प्रकारका तगारा हटाउनु

पर्छ । देशको समृद्धिको लागि प्राकृतिक स्रोतहरूको उपयोगलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । यस सन्दर्भमा भएका

राष्ट्रिय विकासमा अवरोध सिर्जना गर्ने वा बाह्य जगत्को स्वार्थ साधना गर्ने किसिमका गलत कार्यलाई

सच्याउनु पर्छ ।

नेपालमा उपलब्ध जडिबुटीको औषधी उत्पादनमा उपयोग गर्नुपर्छ । औषधीजन्य कच्चा पदार्थलाई

औषधीको राष्ट्रिय आवश्यकता पूरा गर्न उपयोग गर्नुका साथै प्रशोधन गरी निकासी गर्नुपर्छ । नेपाली

जडिबुटीको संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्नुपर्छ ।

२. कृषिको आधुनिकिकरण, यान्त्रिकीकरण र व्यवसायीकरण

भूमिसुधारसहित कृषि क्षेत्रमा व्यापक सुधार गरी त्यसको आधुनिकिकरण, यान्त्रिकीकरण र

व्यवसायिकरण गर्नुपर्छ । निर्वाहमुखी कृषि प्रणालीलाई परिवर्तन गरी व्यवसायिक बनाउने, कृषिमा आश्रित

श्रमशक्तिलाई औद्योगिक क्षेत्रमा स्थानान्तरण गर्ने र उत्पादकत्व वृद्धि गर्दै कृषिमा आत्मनिर्भर बन्ने दिशामा

अगाडि बढ्नु पर्दछ । मल, बिउ, प्रविधिलगायत क्षेत्रमा बहुराष्ट्रिय निगमहरूको एकाधिकारबाट किसान र

कृषि अर्थतन्त्रको संरक्षण गर्नुपर्छ । उपजको ढुवानी र यातायातका लागि ग्रामीण क्षेत्रका सडकलाई कृषि

सडकमा रुपान्तरण गर्नुपर्छ । सिंचाई, बिउ विजन, प्राङ्गारिक मललगायतको उपलब्धता सहज बनाइनु पर्छ ।

कृषि उत्पादन वृद्धिका लागि आवश्यक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

३. औद्योगिकरण र व्यापार विविधिकरण

नेपालमा उपलब्ध कच्चा पदार्थको उपयोगमा आधारित उद्योग व्यवसायलाई प्रश्रय दिदै बढ्दो व्यापार

घाटा घटाउने र जनताका आवश्यकता स्वदेशी उत्पादनबाट पूर्ति गर्ने नीति अख्तियार गर्दै सोहीअनुरुप

घघ

उद्योगको विकास र विस्तार गर्ने नीति कार्यान्वयन गर्नुपर्दछ । तुलनात्मक लाभका क्षेत्रहरू निर्धारण गरी

छिमेकी देशलगायत विश्व बजारमा नेपाली वस्तुको निर्यात प्रवद्र्धनमा जोड दिइनुपर्छ । भूपरिवेष्ठित देशले

उपभोग गर्न पाउने पारवहन सुविधा भारत र चीन दुवै देशको भूमि र बन्दरगाहबाट निर्वाध उपभोग

गर्नुपर्छ । भारत हुँदै बंगलादेशको बन्दरगाह उपयोग गर्ने ठोस नीति बनाई अघि बढ्नु पर्छ । नेपालको

राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउँदै राष्ट्रिय हितमा योगदान पुग्ने गरी व्यापार विविधिकरण गर्नुपर्छ । घरेलु

उद्योग र साना उद्योगको व्यापक विकास र विस्तारका लागि कार्यक्रम लागू गर्नुपर्छ । प्रत्येक प्रदेशमा

आधुनिक औद्योगिक क्षेत्रको स्थापना गर्नुका साथै विद्यमान औद्योगिक क्षेत्रको आधुनिकीकरण गर्ने र यसको

माध्यमबाट रोजगारीको सिर्जना गर्ने कामलाई अगाडि बढाइनु पर्छ । उद्योग सञ्चालनसम्बन्धी पुराना कानुन

र नियमलाई औद्योगिकरणमा बल पुग्ने गरी र नयाँ उद्योग खोल्न एवं सञ्चालन गर्न प्रोत्साहन पुग्ने गरी

संशोधन गरिनेछ ।

४. भूउपयोग नीतिको निर्धारण र कार्यान्वयन

कृषिको आधुनिकीकरण, यान्त्रिकीकरण र व्यवसायिकरण तथा राष्ट्रिय औद्योगिकरण, व्यवस्थित

बसोबास र स्रोत परिचालन एवं व्यवस्थापनका लागि भूउपयोग नीति निर्धारण गरी त्यसको कार्यान्वयन

गर्नुपर्छ । भूमि व्यवस्थापनका लागि भूमिसुधार गर्दै जग्गाको चक्लाबन्दीबाट उत्पादकत्व वृद्धि गर्ने, कृषियोग्य

जमिन बाँझो रहने अवस्थालाई अन्त्य गर्न र खेती गर्नेको हातमा मात्र कृषियोग्य जमिन रहने अवस्था

उत्पन्न गर्न आवश्यक पहल गरिनेछ । भूमिको उत्पादनशीलता र त्यससँग सन्बन्धित वातावरणीय सन्तुलन

कायम गर्ने कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

५. भौतिक पूर्वाधारको निर्माण र विकास

राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकासका लागि पूर्वाधारको तीब्र विकास र विस्तार अपरिहार्य छ । कृषि, उद्योग,

पर्यटन र जलस्रोतको विकासका लागि यस्ता पूर्वाधार पूर्वशर्त नै हुन् । देशभित्र यातायात र सञ्चारको

सञ्जाल विस्तार गर्न, शिक्षाको गुणस्तर वृद्धि गर्न, स्वास्थ्य सेवा प्रभावकारी तुल्याउन, जलस्रोतलगायतका

प्राकृतिक स्रोतको उपयोग प्रभावकारी रूपमा गर्न राष्ट्रिय गौरवका सडक, जलविद्युत् र सिंचाई आयोजना,

विमानस्थल, विश्वविद्यालय, महाविद्यालय र विद्यालय, अस्पताल, औद्योगिक क्षेत्रको निर्माण कार्यलाई राष्ट्रिय

अभियानका रूपमा अगाडि बढाउनु पर्छ । सहर र विकसित हुँदै गरेका वस्तिमा पिउने पानी, ढल

निकासलगायतका आवश्यक पूर्वाधार निर्माण गर्नुपर्छ ।

सडक यातायात, नयाँ पुल निर्माण, हवाई सेवा, रेल मार्ग, केबुल कार, घोडेटो बाटोको द्रूत विकास

गर्नुका साथै जल यातायातको सम्भाव्यता अध्ययन गरी त्यसको उपयोग गरिनुपर्छ । देशभर रहेका सडक र

पुलहरूको मर्मत सम्भार र आधुनिकिकरण गर्नुपर्छ ।

६. पर्यटन विकासमा राष्ट्रिय सम्पदाहरूको उपयोग

देशका ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, पुरातात्विक र प्राकृतिक सम्पदाहरूको सदुपयोग गरी पर्यटन

उद्योगको विकास गर्दै राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको सुदृढिकरणमा योगदान गर्नुपर्छ । यस्ता सम्पदाहरूको संरक्षण,

प्रवद्र्धन र प्रचार प्रसार गरी अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा नेपालको पर्यटकीय महत्वबोध गराउँदै र देशभित्र समेत

आन्तरिक पर्यटनमा बृद्धि गर्नुपर्छ । पर्यटन उद्योगको विकास गर्दै रोजगारी सिर्जना गर्ने र यसलाई पूर्वाधार

विकाससंग समन्वयात्मक रूपमा अगाडि बढाउने काम गर्नुपर्छ ।

७. शिक्षा र संचारलाई राष्ट्रिय समृद्धिसंग आवद्ध गर्ने

घद्ध

शिक्षालाई राष्ट्र विकासको मुख्य उत्तोलकका रूपमा स्थापित गर्दै उच्च आर्थिक बृद्धिदर, विकास

निर्माणको अभियान तथा आर्थिक समृद्धि हासिल गर्नको लागि शिक्षा र संचार क्षेत्रको विकासलाई समृद्धिको

राष्ट्रिय उद्देश्यसंग आवद्ध गर्नुपर्छ । देशलाई आवश्यक मानव संशाधन उत्पादनको मूल थलो शिक्षा क्षेत्र नै

हो । दक्ष जनशक्ति तयार गर्न र प्रतिभाहरूको खोजिका लागि राज्यले ठोस योजना बनाउनु पर्दछ । यसै

अनुरुप शिक्षा र संचार क्षेत्रमा सुधार गर्नुपर्छ । यस क्षेत्रमा रहेका शोषण, विकृति र असमानतालाई हटाइनु

पर्छ ।

८. राष्ट्रिय विकासमा जनशक्तिको परिचालन तथा बाह्य लगानीको उपयोग

समग्र राष्ट्रिय विकास र प्राथमिकताका क्षेत्रहरूमा वैदेशिक लगानी आकर्षित गर्नुपर्छ । वाह्य पूँजीको

लगानी सँगसँगै उच्च प्रविधि देशमा भित्र्याउनु पर्छ । यस प्रयोजनका लागि आर्थिक कूटनीतिमा विशेष जोड

दिइनुपर्छ । प्रत्यक्ष विदेशी लगानीलाई राष्ट्रिय प्राथमिकताका क्षेत्रमा प्रवाहित हुने वातावरण सिर्जना गर्न

आवश्यक कानुनी र प्रशासनिक सुधार गर्नुपर्छ । राष्ट्रिय विकासका लागि आवश्यक जनशक्तिको विश्लेषण र

प्रक्षेपण गरी विकास निर्माणको व्यापक अभियान र विशेष योजना सञ्चालन गर्न आवश्यक पर्ने दक्ष

जनशक्ति निर्माण गर्नु पर्छ । आर्थिक र सामाजिक विकास तथा रुपान्तरणका लागि कानुनी र प्रशासनिक

व्यवस्था, नीति निर्धारण, कार्यक्रम र कार्ययोजना निर्माण गर्नुका साथै यसको पक्षमा व्यापक जनसमर्थन

सिर्जना गर्ने र जनसहभागिता परिचालन गर्ने कामलाई प्राथमिकता साथ अघि बढाइनुपर्छ । राष्ट्रिय र

अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरूलाई राष्ट्रिय समृद्धि तथा जनताको जीवनस्तर उकास्ने दिशामा उन्मुख

गराउनु पर्छ ।

उक्त सन्दर्भमा गैरआवासीय नेपालीहरूको ज्ञान, सीप, श्रम, प्रविधि र पूँजीलाई राष्ट्रिय विकासमा

आकर्षित र उपयोग गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ । गैरआवासीय नेपाली र वैदेशिक रोजगारीमा गएका

नागरिकहरूको आम्दानीलाइ उत्पादक क्र्ष ेत्रमा लगाउने सम्बन्धमा ठोस योजना बनाउनु पर्छ । साथै वैदेशिक

रोजगारीमा रहेका शोषण, बेथिति एवं विकृतिलाई अन्त्य गरी शोषणमुक्त, सुरक्षित, व्यवस्थित, अत्यधिक

लाभयुक्त र सम्मानजनक तुल्याउने तथा देशलाई आवश्यक जनशक्तिसँग समेत तादात्म्य रहने गरी अगाडि

बढाउनु पर्छ ।

९. वित्तीय अनुशासन र मौद्रिक प्रणालीमा सुधार

परिवर्तित स्थितिमा देश र जनताको आवश्यकताअनुरुप सुशासन र वित्तीय अनुशासन कायम गर्दै

मौद्रिक प्रणालीमा सुधार गर्ने काम गरिनुपर्छ । एकीकृत राष्ट्रिय परिचय व्यवस्थापन सूचना प्रणाली लागू गरी

त्यसलाई राष्ट्रिय विकास योजनासँग आवद्ध गर्नुपर्छ । भ्रष्टाचार र अनियमित कार्य गर्नेलाई कडा कानुनी

कारबाही गर्दै राज्यका सबै क्षेत्रमा जनसेवाको भावनामा अभिवृद्धि गर्नुपर्छ । बैंक र वित्तीय प्रणालीका

गतिविधि देशको आर्थिक अवस्था बलियो तुल्याउन, औद्योगिकरण, उत्पादन तथा भौतिक पूर्वाधारमा योगदान

पु¥याउन उन्मुख गराउनु पर्छ । आर्थिक पारदर्शिता र अनुगमन तथा मूल्याकंन प्रणाली कायम गर्ने,

प्रगतिशील कर प्रणाली लागू गर्ने र अनुत्पादक खर्चमा नियन्त्रण गर्ने कामलाई अगाडि बढाउनुपर्छ ।

कालाबजारी, तस्करी, एकाधिकार, कृत्रिम अभाव सिर्जना, प्रतिस्पर्धा हुन नदिने जस्ता क्रियाकलाप नियन्त्रण

गर्दै व्यापारिक स्वच्छता र अनुशासन कायम गर्नुपर्छ । विकास निर्माण कार्यमा हुने ढिलासुस्ति, अनियमितता

र विसंगतिको अन्त्य गर्नुपर्छ ।

१०. अध्ययन, अनुसन्धानमा लगानी वृद्धि

वैज्ञानिक अध्ययन, अनुसन्धान, विज्ञान र प्रविधिको आविष्कार, उन्नयन र विकासलाई राष्ट्रिय

अर्थतन्त्रको विकाससँग आवद्ध गर्दै त्यसमा लगानी बढाउनु पर्छ । विशेषतः कृषि, खनिज, जल र

घछ

वनसम्पदाको उपयोग, शिक्षा, स्वास्थ्य, सञ्चार र यातायातको विकासका लागि अध्ययन–अनुसन्धानलाई

राष्ट्रिय आवश्यकता अनुसारको आर्थिक रुपान्तरणको लक्ष्य हासिल गर्नका लागि अगाडि बढाउनुपर्छ ।

विभिन्न अनुसन्धान संस्थालाई सुदृढ र क्रियाशील बनाउन यस क्षेत्रमा राज्यले पर्याप्त लगानी बढाउनुपर्छ र

विकसित देशहरूसँग यस विषयमा साझेदारी बढाउनुपर्छ । साथै देशको आवश्यकताअनुरुप अनुसन्धान केन्द्र

र अनुसन्धान जनशक्तिको विकास गरिनुपर्छ ।

११. सन्तुलित विकास, सामाजिक न्याय र न्यायोचित वितरण

विकासका दृष्टिले पछाडि पारिएका क्षेत्र तथा विपन्न नागरिकलाई प्राथमिकता दिदै विकास निर्माणको

प्रक्रियामा स्थानीय जनसहभागिता वृद्धि गर्नुपर्छ । देशमा उपलब्ध साधन र स्रोतको संरक्षण तथा राष्ट्रिय

विकासका लागि अधिकतम उपयोग गर्दै प्राप्त प्रतिफलको न्यायोचित वितरण गरिनुपर्छ । आर्थिक

विकासलाई सामाजिक न्याय र समावेशिकरणको सिद्धान्तसँग आवद्ध गरिनुपर्छ । सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम

लागू गर्दा आर्थिक रुपले विपन्नलाई प्राथमिकता दिइनु पर्छ ।

असहाय, जोखिममा परेका, पछाडि पारिएका, बालबालिका, अपाब्गता भएका, मुक्त कमैया, कम्लरी,

हरूवा, चरुवा, हलिया, भूमिहीन, सुकुम्वासीका लागि आवास, रोजगारी वा जीविकोपार्जनको व्यवस्था

गर्नुपर्छ । राष्ट्रिय आर्थिक विकास अभियानमा युवा सहभागितामा अभिवृद्धि गर्नका लागि युवाहरूलाई

सशक्तिकरण गर्दै प्राविधिक रुपले दक्ष बनाउने कार्यक्रम लागू गर्नुपर्छ । महिला, दलित, विपन्न, थारु,

आदिवासी जनजाति र मधेशी समुदायलाई आर्थिक र सामाजिक रूपमा आवश्यक संरक्षण गर्दै उत्थान र

विकासका लागि अवसर प्रदान गर्नुपर्छ । विपन्न, पछाडि पारिएका वर्ग र समुदायको सशक्तिकरण गर्दै

संविधानप्रदत्त अधिकारको उपभोग गर्न सक्षम तुल्याइनु पर्छ । स्थानीय समुदायको परम्परागत ज्ञान, सीप,

संस्कृति, अनुभवको संरक्षण र उपयोग गर्नुपर्छ । सबै उत्पीडित वर्ग र समुदायको हक–हितको संरक्षण र

सम्बद्र्धनमा पार्टी क्रियाशील रहनु पर्दछ ।

आगामी कार्यभार

जनताको लोकप्रिय मतबाट प्रतिनिधिसभा र ६ वटा प्रदेशमा बहुमत प्राप्त सरकार गठन गर्न सफल

नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी) को पार्टी एकीकरणको निर्णयले नेपालको हित तथा समृद्धि चाहने

नेपालीहरू अत्यन्त खुशी र उत्साही बनेका छन् । नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) का सदस्य र

शुभेच्छुकहरूले पार्टी एकीकरणलाई राष्ट्र र जनताको सुखद् भविष्यको आरम्भको रूपमा लिइरहेका छन् ।

यसका साथै उनीहरूले पार्टी र सरकारबाट धेरै अपेक्षा पनि गरेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय जगतले उत्सुकता र

गम्भीरताका साथ हेरिरहेको छ । यी सबै कुरालाई मनन गर्दै निम्नलिखित आगामी कार्यभारलाई देश र

जनताप्रतिको इमान्दारी, निष्ठा, सक्रियता र दृढताका साथ पूरा गर्नुपर्छ ः

१. संविधानको प्रभावकारी कार्यान्वयन तथा लोकतन्त्रको सुदृढीकरण

विश्वमा नै विरलै हुने दुई पटकको संविधानसभा निर्वाचन र जन–निर्वाचित संविधानसभाबाट निर्मित

नेपालको संविधानले सबै वर्ग, तह, समुदाय, लिङ्ग र क्षेत्रका जनताका अधिकार सुनिश्चित गरेको छ ।

नेपालको शासन व्यवस्थालाई समाजवादउन्मुख दिशामा संचालन गर्दै समृद्ध, स्वाधीन र स्वाभिमानी देशको

रूपमा अघि बढाउने स्पष्ट दिशा निर्धारण गरेको छ । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र, कानूनको शासन,

सामाजिक न्याय, समानता, समानुपातिक सहभागिता, मानव अधिकार, आवधिक निर्वाचन, शान्तिपूर्ण

प्रतिस्पर्धात्मक राजनीति तथा बहुमतको सरकार र अल्पमतको विपक्ष, स्वतन्त्र न्यायालय, शक्ति पृथकिकरण,

शान्ति, समृद्धि, संयुक्त राष्ट्र संघको बडापत्र र पञ्चशीलका सिद्धान्तमा आधारित स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति

लगायतका मान्यताहरू आत्मसात गरेको नेपालको संविधानले नेपालको उज्वल भविष्यको लागि मार्गनिर्देशन

घट

गरेको छ । यस संविधान अन्तर्गत तीन तहका निर्वाचन लगायतका महत्वपूर्ण अभ्यास भइसकेका छन् ।

स्थानीय तह, प्रदेश र केन्द्रमा सरकार गठन भइसकेका छन् । संविधानको निर्माण तथा घोषणामा हाम्रो

निर्णायक पहल, सक्रियता र नेतृत्व रहेको छ । आगामी दिनमा नेपालको संविधानमा उल्लेखित अन्य

प्रावधानलाई संविधानको मर्म र भावना अनुरुप प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्दै जानुपर्छ ।

२. सबल एवं सुदृढ पार्टीको निर्माण र विकास

राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भमा ऐतिहासिक महत्व राख्ने दुई पार्टीबीचको एकीकरणलाई अन्तरिम

विधानअनुरुप केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्म र पार्टी कमिटीदेखि जनसंगठनसम्म निश्चित समयभित्र सम्पन्न

गरिसक्नुपर्छ । सबै तहका पार्टी कमिटी, जनसंगठन र पार्टी पंक्तिलाई देश र जनताको हितका लागि पार्टी

एकीकरणको महत्व र प्रभावबारे प्रशिक्षण, भेला र सभाको माध्यमद्वारा जानकारी गराउनु पर्छ । दुई

पार्टीबीच विगतमा रहेका मतभेद तथा फरक दृष्टिकोणका कारण कुनै किसिमको अन्तरविरोधको सिर्जना हुन

नदिन र संगठनात्मक एकीकरणको कामलाई सुव्यस्थित रूपमा अगाडि बढाउनका लागि सबै तहका नेता र

कार्यकर्तालाई परिचालित गर्नुपर्छ । अन्तरिम पार्टी विधानको दृढतापूर्वक कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । देशका दुई

ठूला कम्युनिस्ट पार्टीहरूको स्वामित्वमा रहेका चल–अचल सम्पत्तिको लेखापरीक्षण गरिएका विवरण निश्चित े

समयभित्र प्राप्त गरी सबै सम्पत्ति एकीकृत पार्टीको मातहतमा ल्याउनुका साथै पार्टीको अग्रगतिका लागि

त्यसको समुचित उपयोग गर्न योजना निर्माण गरी कार्यान्वयन गरिनुपर्छ । पार्टी एकीकरणका सम्पूर्ण काम

व्यवस्थित रूपमा अगाडि बढाउने र पार्टीलाई सुदृढ गर्ने सन्दर्भमा निम्नलिखित कामलाई प्रमुख कार्यभारका

रूपमा लिनुपर्दछ ः

२.१. एकता महाधिवेशनको आयोजना

पार्टी एकीकरणको आरम्भिक कार्य सम्पन्न भइसकेपछि उपयुक्त समयमा एकीकृत पार्टीको राष्ट्रिय

महाधिवेशन सम्पन्न गर्नुपर्छ । महाधिवेशनको तयारी कार्यलाई अगाडि बढाउन पार्टी सदस्यताको व्यवस्थित

विवरण निश्चित अवधिमा तयार गर्ने, तयारीका लागि आवश्यक विभिन्न समिति गठन गरी महाधिवेशनको

ठोस काम अगाडि बढाउनु पर्छ । महाधिवेशनको तयारी आरम्भ भएपछि नयाँ सदस्यता दिने कार्य स्थगित

गर्नुपर्छ ।

महाधिवेशन सम्पन्न गर्नुका साथै नेपाली राजनीतिलाई स्थायित्व प्रदान गर्दै विकास र समृद्धिको

मार्गमा निरन्तर अगाडि बढ्नका लागि कम्युनिस्ट पार्टीको संगठनात्मक अवस्थालाई बलियो र लोकप्रिय

तुल्याउन प्रभावकारी कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ । जनसंगठनहरूको एकीकरण, सञ्चालन र परिचालनलाई

सुव्यवस्थित तुल्याउनुका साथै सबै तहका पार्टी कमिटी र जनसंगठनहरूलाई पनि सम्मेलन तथा अधिवेशन

निश्चित समयभित्रै गर्न लगाउनु पर्छ । अनुशासन र जिम्मेवारीप्रतिको निष्ठा तथा देश र समाजप्रतिको

कर्तब्यबोध गराउँदै देशलाई सबल तुल्याउनु हाम्रो कर्तव्य हो । यसअन्तर्गत कार्यकर्तालाई व्यापक प्रशिक्षण

दिने, जनताका बीच कम्युनिस्ट पार्टीले सरकारमा रहँदा गरेका काम र राज्य सञ्चालनमा वामपन्थीहरूको

नेतृत्व तथा भूमिकाबारे सचेतना अभियान सञ्चालन गर्ने विषय समेत पर्दछन् ।

२.२. पार्टी एकीकरणको औचित्य र महत्वबारे जानकारी

ऐतिहासिक महत्वको पार्टी एकीकरणको उद्देश्य र महत्ताबारे देशभित्र आम जनसमुदायलाई तथा

अन्तर्राष्ट्रिय जगतलाई जानकारी गराउनु पर्छ । नेपालको राजनीतिक इतिहासमा पार्टी एकीकरणले

राष्ट्रियता, लोकतन्त्र, आर्थिक समृद्धिमा पार्ने सकारात्मक प्रभाव तथा ल्याउन सक्ने उपलब्धिलाई जनता र

पार्टी पंक्तिबीच व्यापक प्रचार गर्नुपर्छ । पार्टी एकीकरणका सन्दर्भमा छरिएका भ्रमलाई चिर्नुपर्छ । यसका

घठ

लागि देशभित्र गोष्ठी, अन्तक्र्रिया कार्यक्रम र जनसभाहरू गर्नुपर्छ । प्रवासमा नेपालीहरूका बीच भेला र

प्रशिक्षण कार्यक्रम गर्नुपर्छ । यसका लागि प्रचारसामग्री तयार गरी वितरण गरिनुपर्छ ।

२.३ जनवादी केन्द्रीयताको अभ्यास र शुद्धीकरण अभियान

पार्टीमा देखापर्दै गएका वैचारिक एवं चारित्रिक स्खलन, भ्रष्टीकरण, व्यक्तिवादी, अनुशासनहीन एवं

अराजक प्रवृत्ति र नोकरशाही कार्यशैलीलाई सच्याउन तथा रुपान्तरण गर्न जनवादी केन्द्रियताको अभ्यासलाई

सदृढ पार्दै योजनाबद्ध रूपमा व्यापक शुद्धीकरण अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ । पार्टीमा आर्थिक अपारदर्शिता र

अनियमितता हुर्कन नदिन, पारदर्शी बनाउन र विधिसम्मत ढंगले सञ्चालन गर्न कडा कदम चाल्नुपर्दछ ।

३. राजनीतिक स्थायित्व, दिगो शान्ति, सुशासन र समृद्धि

बहुमत प्राप्त वामपन्थीहरूको सरकार सञ्चालन गर्ने ऐतिहासिक अवसरको पूर्ण रूपमा सदुपयोग गर्दै

देशमा ।।।सुखी नेपाली समृद्ध नेपाल’को परिकल्पना साकार पार्न सुशासन, आर्थिक विकास, राजनीतिक

स्थायित्व, दिगो शान्ति, राष्ट्रिय एकता, अखण्डता, स्वाधीनता, स्वाभिमानको मार्गमा सम्पूर्ण कार्य दृढताका

साथ अघि बढाउनु पर्छ । भ्रष्टाचार नियन्त्रण, शान्ति सुव्यवस्था र जनताको दैनिक जीवनलाई सहज

तुल्याउनु पर्छ । देश र जनताको हित, आशा, आकांक्षा र आवश्यकताअनुरुप सरकार सञ्चालन गर्दै

वामपन्थीहरूको पक्षमा व्यापक र बलियो जनमत सिर्जना गर्नुपर्छ । यस सन्दर्भमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तह

सरकारको कुशलता र प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन गर्दै जनताको जीवनस्तर उठाउने र सुशासन प्रदान गर्ने

कार्यलाई महत्वका साथ अगाडि बढाउनु पर्छ । स्थानीय तह, प्रदेश र केन्द्रमा व्यवस्थापकीय र कार्यकारी

कार्यलाई व्यवस्थित तथा प्रभावकारी रूपमा अगाडि बढाउनका लागि आवश्यक कानुनको निर्माण, बजेट

व्यवस्थापन, प्रशासनिक प्रवन्ध र भौतिक सुविधाको यथोचित व्यवस्था गर्नुपर्छ ।

राष्ट्रिय विकास र समृद्धिको अभियानमा सहयोग पु¥याउन, गरिबी, पछौटेपन, बेरोजगारी, अभाव र

परनिर्भरताबाट देशलाई मुक्त पार्न संघ, प्रदेश र स्थानीय तहमा विकास तथा समृद्धिको दिशामा सञ्चालन

गर्ने कार्यक्रम र अभियानलाई पूर्ण रूपमा सहयोग गर्नुपर्छ । ।।।सरकार जनताका लागि जनता देशका लागि’

भन्ने भावनाका साथ राष्ट्रिय समृद्धिको मार्गमा अग्रसर हुनुपर्छ । नेपालको विकास र समृद्धिका लागि देशभित्र

जनशक्तिको उपयोग र परिचालन अत्यावश्यक छ । लाखौंको संख्यामा देशबाट पलायन भइरहेको

जनशक्तिलाई स्वदेशमै रोजगारी उपलब्ध गराई उपयोग र परिचालन गर्न आवश्यक कार्य गर्नुपर्छ ।

४. विपद् व्यवस्थापन तथा विपद्मा परेका जनतालाई सहयोग र पुनस्र्थापना

नेपाल प्राकृतिक प्रकोपका दृष्टिकोणबाट जोखिम क्षेत्रमा पर्दछ । यस्तो जोखिम न्यून गर्नका लागि

योजनाबद्ध कार्यक्रम लागू गर्नुपर्छ । भूकम्प, बाढी–पहिरो, डुबान लगायतका प्राकृतिक विपद्बाट पीडित

जनताका लागि आवश्यक राहत कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ । यस प्रकारका विपद्को जोखिम न्यूनिकरणका

कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ र विपद्को सामना गर्न पूर्व तयारी गरिनुपर्छ । यसका लागि आवश्यक जनशक्ति

तयार गर्नुका साथै साधन र स्रोतको समुचित व्यवस्था गर्नुपर्छ । पीडित जनताको पुनस्र्थापनाका लागि

व्यवस्थित कार्यक्रम अगाडि बढाइनु पर्छ । जनसमुदायमा विपद्को अवस्थामा स्वयंसेवी भावनाका साथ काम

गर्ने चेतना र भावनाको विकास एवं विस्तार गरिनुपर्छ । पर्यावरणको रक्षा र जलवायु परिवर्तनका प्रतिकूल

प्रभावको न्यूनीकरण तथा त्यसको सामना गर्न सक्ने समुदायको क्षमतालाई बलियो बनाउनु पर्दछ ।

५. स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति र राष्ट्रिय हितको प्रवद्र्धन

राष्ट्रिय हितको रक्षा गर्न संयुक्त राष्ट्र संघको बडापत्र, असंलग्नता र पञ्चशीलका सिद्धान्तमा आधारित

हुँदै राष्ट्रिय हितअनुकूल परराष्ट्र सम्बन्धलाई अगाडि बढाउनु पर्दछ । असमान सन्धिसम्झौताको

घड

पुनरावलोकन गर्दै पारस्परिक लाभ, सम्मान, समानता र राष्ट्रिय हितअनुरुप नयाँ सन्धिसम्झौता गरिनुपर्छ ।

विश्वशान्ति र समानतामा योगदान पु¥याउने भूमिका स्थापित गर्नुपर्छ । स्थापित अन्तर्राष्ट्रिय कानुन र

कूटनीतिक मर्यादा अनुरुप अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा क्रियाशील हुँदै यस्तै मर्यादा देशभित्र अन्य देशका नियोगहरू

तथा नेपाल भ्रमणमा आउने विदेशी नेता र प्रतिनिधिमण्डहरूसँगको भेटघाट र सम्बन्धका सन्दर्भमा स्थापित

गर्नुपर्छ । राज्यका विभिन्न निकायसँग सम्बद्ध व्यक्तिहरूले त्यस्तै मर्यादाअनुरुप व्यवहार गर्नुपर्ने व्यवस्था

सुनिश्चित गर्नुपर्दछ ।

६. राष्ट्रिय सुरक्षाको सुदृढीकरण

नेपालको भूराजनीतिक अवस्थिति अत्यन्त संवेदनशील रहेको छ । विश्व शक्तिको रूपमा विकसित दुई

विशाल छिमेकीको बीचमा रहेको नेपालले एकातर्फ ती देशहरूको विशाल बजारको उपयोग, विकास र

प्रगतिबाट लाभ लिनसक्ने अवसर रहेको छ भने अर्कोतर्फ नेपालको राष्ट्रिय हित, स्वतन्त्रता र स्वाभिमानका

लागि सचेतन सक्रियता कायम राख्नुपर्ने आवश्यकता छ । यस सन्दर्भमा सरकारमार्फत् राष्ट्रिय सुरक्षा

नीतिको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्दै नेपालको आन्तरिक सुरक्षा प्रणाली र अवस्थालाई सुदृढ बनाउनु पर्छ ।

रोजगारीको लागि विदेशी सुरक्षा निकायमा भर्ति हुने व्यवस्थालाई विस्थापन गर्नेतर्फ ध्यान दिइनु पर्छ ।

नेपालको समग्र सुरक्षामा कुप्रभाव पार्नसक्ने कुनै पनि विषय र कार्यलाई छुट दिइनु हुन्न । यसका लागि

आवश्यक कानुन निर्माण गर्नुपर्छ । राजनीतिक जीवनका सबै क्षेत्र, राज्य सञ्चालन र शैक्षिक क्षेत्रमा

दशभक्ति तथा समाजप े ्रतिको कर्तब्यबोध गराइनु पर्छ ।

७. शान्तिप्रक्रियाका बाँकी कामहरूको पूर्णता

शान्तिप्रक्रियाका मूलभूत काम सम्पन्न भइसकेका छन् । सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग र

बेपत्ता व्यक्तिहरूको छानबिनसम्बन्धी आयोगको काम भने अझै पूरा हुन बाँकी छ । यी दुवै कामलाई

महत्वका साथ लिंदै पूरा गरिनुपर्छ ।

८. राष्ट्रिय एकता, देशभक्ति र समाजवादमा आधारित उन्नत सभ्यताको निर्माण

समाजमा विद्यमान अन्धविश्वास, विभेद र कुप्रथाको अन्त्य गर्दै सुसंस्कृत समाजको निर्माण गर्ने

दिशामा अघि बढ्नुपर्छ । श्रमप्रतिको सम्मान, जनताको सेवा र देशभक्तिको भावना बलियो बनाउनुपर्छ ।

यसका लागि राज्य र पार्टीका सबै संयन्त्रहरू आवश्यकताअनुसार परिचालन गरिनुपर्छ । सुसंस्कृत, सभ्य र

असल समाज निर्माणका लागि कानुनले बन्देज गरेका, जनजीवनका लागि हानिकारक र सभ्य विश्वले

अस्वीकार गर्ने किसिमका विभेद, कुरीति र विकृतिविरुद्ध सचेतना अभियान सञ्चालन गर्दै तिनको अन्त्यका

लागि अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

विविधतामा एकता र सामाजिक सद्भाव कायम गर्न विभिन्न जाति, समुदाय र क्षेत्रका जनताबीच

सहअस्तित्व, सहकार्य, सहजीवन र सद्भावको विकास र विस्तार गर्दै राष्ट्रिय एकतालाई बलियो

बनाउनुपर्छ । विभिन्न जाति, भाषा र संस्कृतिको संरक्षण र सम्बद्र्धन गर्दै साझा नेपाली संस्कृति र

मनोभावनाको विकास गरिनुपर्छ । यसरी राष्ट्र प्रेम, न्याय र समानताको चेतना जागृत गराउँदै चेतनशील,

सुसंस्कृत र सभ्य नागरिकको रूपमा नेपालीहरूको पहिचान स्थापित गर्नुपर्छ । यसका लागि

आवश्यकताअनुसार शिक्षण संस्थाका पाठ्यक्रममा समेत विषय समावेश गर्नुपर्छ ।

९. व्यवस्थित प्रचार संयन्त्रको उपयोग

पार्टीका सिद्धान्त, विचार, नीति, कार्यक्रम, कार्ययोजना र कार्यबारे जनता र पार्टी पंक्तिमा सही

जानकारी हुनु अत्यावश्यक छ । पार्टी र सरकारले अवलम्बन गरेका नीति, कार्यक्रम र कार्ययोजना तथा

घढ

गरेका कामका बारेमा जनतालाई सुसूचित गर्ने, विभिन्न अवस्था र स्थितिको बारेमा पार्टीको विश्लेषणलाई

दस्तावेजीकरण गर्दै कार्यकर्ता र जनतामा पु¥याउने तथा विपक्षीहरूले गर्ने कुप्रचार एवं भ्रमलाई चिर्ने

कामलाई प्रभावकारी तुल्याउन प्रचार कार्यलाई सुव्यवस्थित रूपमा संचालन गर्नुपर्छ । यसका लागि उचित

प्रचार संयन्त्रको निर्माण गर्नुका साथै आम प्रचारमाध्यमको सही उपयोग गर्नुपर्छ ।

१०. वैचारिक कार्यभार

सामन्तवादविरोधी पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति आधारभूत रूपमा सम्पन्न गरी नेपाली क्रान्ति नयाँ

ऐतिहासिक चरणमा प्रवेश गरेको छ । हामी त्यसले माग गरेको नयाँ, आम र विशिष्ट कार्यदिशासहित अघि

बढिरहेका छौं । साथै पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिको नेतृत्वको कार्यभार पूरा गर्दै २००६ सालमा स्थापित

पार्टीले पनि एक चक्र पूरा गरेको छ र अहिले हामी एकीकरण र पुनः निर्माणको नयाँ अभियानमा

लागिरहेका छौं । यी दुवै कामलाई अझ स्पष्ट एवं व्यवस्थित रूपमा अघि बढाउन र समृद्धिको ठोस

कार्यक्रम सम्पन्न गर्न थप अध्ययन, अनुसन्धान, छलफल, बहस, विश्लेषण र संश्लेषण सहित विचारको

विकास गर्नु पार्टीको महत्वपूर्ण वैचारिक कार्यभार हुनेछ । सम्पूर्ण नेता, कार्यकर्ता र सदस्यहरूमा अध्ययनको

संस्कृतिलाई पुनः स्थापित गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।

पार्टीलाई वैचारिक, संगठनात्मक र सांस्कृतिक रूपमा रुपान्तरण गर्दै आजको आवश्यकता अनुरुप

सुव्यवस्थित, गतिशील र अनुशासित क्रान्तिकारी पार्टी बनाउनु पर्दछ ।

कमरेडहरू !

नेपाल इतिहासकै महत्वपूर्ण परिवर्तनको मोडबाट गुज्रिरहेको यस घडीमा परिवर्तनलाई संस्थागत गर्ने

र पुँजीवादी जनवादी क्रान्तिका उपलव्धिको रक्षा एवं समाजवादका आधार निर्माण गर्ने जिम्मेवारी हाम्रो

काँधमा आएको छ । नेपाली जनताका आकांक्षा र आवश्यकता पूरा गर्ने ऐतिहासिक अभिभारा पूरा गर्न हामी

एकीकृत पार्टी निर्माण गर्ने निष्कर्षमा आइपुगेका छौं । देशभक्ति, राष्ट्रिय एकता, स्वाभिमान र

आत्मविश्वासका साथ समृद्ध नेपालको निर्माण गर्ने बलियो र सशक्त शक्ति सिर्जनाको दिशामा हाम्रो पार्टी

एकताको निर्णयले महत्वपूर्ण योगदान पुग्नेछ । माथि उल्लेख गरिए झैं, यो इतिहासले हाम्रो काँधमा सुम्पेको

युगीन अभिभारा पूरा गर्ने निर्णायक कदम हो र आम नेपाली जनताको मुहारमा खुशियाली ल्याउने सुखद्

परिघटना हो । निश्चय नै, अग्रगमनका बाधकहरू यस घटनाबाट निकै क्षुब्ध हुनेछन् र नयाँ–नयाँ चुनौती

खडा गर्ने प्रयास पनि गर्नेछन् । तर माक्र्सवाद–लेनिनवादप्रतिको हाम्रो अविचलित आस्था, सामाजिक

रुपान्तरण र क्रान्तिप्रतिको हाम्रो अभेद्य सब्कल्प, देश र जनताप्रतिको हाम्रो सम्झौताहीन निष्ठा र देश,

विदेशका सबै न्यायप्रेमी जनताको साथ–समर्थन र विश्वासका आधारमा हामी सबै चुनौतीलाई पराजित

गरिछाड्ने छौं । एक्काइसौं शताव्दीको पहिलो र आफ्नै मौलिकतामा निर्मित समाजवादी मुलुकका रूपमा

नेपाललाई स्थापित गराउन पहल र नेतृव गर्नेछौं । माथि उल्लेखित हाम्रा नीति, मान्यता र दृष्टिकोण हाम्रा

लागि मार्गदर्शक हुन् । अध्ययन, बहस र अनुभवको विश्लेषण तथा संश्लेषणका आधारमा यिनलाई हामी थप

समृद्ध र विकसित गर्दै लैजानेछौं । पार्टी एकीकरणको यस महान् अभियानमा एकताबद्ध भएर अघि बढौं !

२०७५ जेठ ३ गते