नेपाली क्रान्तिमा नयाँ र पुरानोको बहस - मोहन वैद्य ‘किरण’

नेपाली क्रान्तिमा लामो समयदेखि नयाँ र पुरानोको बहस चल्दै आएको छ । यो बहस कुनै बेला नयाँ र पुरानो विचार, कुनै बेला नयाँ र पुरानो सत्ता, कुनै बेला नयाँ र पुरानो शक्ति, अनि कुनै बेला नयाँ र पुरानो पुस्ताका बारेमा समेत चल्ने गरेको छ । त्यत्तिमात्र होइन, यो बहस पुरानोलाई नयाँ र नयाँलाई पुरानोको रुपमा प्रस्तुत गर्ने हिसाबले पनि चल्दै आएको छ । सारमा यो बहस राजनीतिक मात्र होइन, दार्शनिक बहस पनि हो ।

दार्शनिक फाँटमा नयाँ र पुरानोका बिच सङ्घर्षको प्रश्नले विशेष महत्व राख्तछ । द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवादी दर्शनअनुसार हरेक वस्तु, घटना, समाज र चिन्तनको क्षेत्रमा नयाँ र पुरानोका बिचमा सङ्घर्ष चल्दछ र यस सङ्घर्षमा अन्ततः पुरानोमाथि नयाँले विजय प्राप्त गर्दछ । यो भौतिकवादी द्वन्द्ववादको सार्वभौम नियम हो । कुनै बेला नयाँ र पुरानोको सङ्घर्षमा नयाँको हार र पुरानोको जीत पनि हुने गर्दछ । परन्तु, त्यो अस्थायी कुरा हो ।

हाम्रो पार्टीमा महान् जनयुद्धको प्रक्रियामा जडसूत्रवादको विरोध र नवीनता, मौलिकता तथा सिर्जनशीलताको पक्षमा निकै सशक्त आवाज उठ्यो । सिद्धान्ततः कुरा ठीकै नै थियो । परन्तु, त्यो काम कुन कोणबाट गरिएको थियो, त्यो बेला कुरा त्यति स्पष्ट थिएन । जडसूत्रवादको विरोध र नवीनता, मौलिकता तथा सिर्जनशीलताको पक्षपोषण माक्र्सवादी कोणबाट गरिनु राम्रो कुरा हो, परन्तु अनुभववादी अर्थात् दक्षिणपन्थी संशोधनवादी कोणबाट गरिनु भने नितान्त बेठीक हो । आखिर त्यस्तै भएको रहेछ । यो कुरा समय बित्दै जाँदा स्पष्ट हुँदै गयो ।

नयाँ र पुरानोका बिचको सङ्घर्ष र त्यसबारेको बहसको क्रममा सम्बन्धित विषयको अन्तरवस्तुसहित सारतत्व र दृष्यरूपका बिचको द्वन्द्वात्मक सम्बन्धमा ध्यान दिनुपर्दछ । इतिहासमा हामी रूपमा नयाँको पक्षपोषण र पुरानोको विरोध गर्ने परन्तु सारमा नयाँको विरोध र पुरानोको पक्षपोषण गर्ने प्रवृत्तिद्वारा निकै ग्रसित रहिआएका छौं । यसबारे केही उदाहरण दिनु उपयुक्त नै होला ।
महान् जनयुद्धको प्रक्रियामा पुरानोको विरोध र नयाँको पक्षपोषण गर्ने नाममा पार्टीको केन्द्रीय समितिको एउटा बैठकमा “एक्काइसौं शताब्दीमा जनवादको विकास” सम्बन्धी प्रस्ताव आयो । सो प्रस्ताव जडसूत्रवादको विरोध र माक्र्सवाद–लेनिनवाद–माओवादको सिर्जनात्मक विकास र क्रान्ति सम्पन्न गर्ने तथा प्रतिक्रान्ति रोक्ने आवरणमा आएको थियो । त्यसबारे धेरै बहस भएन । छलफलका लागि मस्यौदा प्रस्तावको रूपमा त्यसलाई पारित गरियो । आखिर, दक्षिणपन्थी नवसंशोधनवादका बीजाङ्कुर त्यहीं नै रहेछन् । यो कुरा धेरैपछि आएर मात्र स्पष्ट भयो । यो नयाँ र पुरानोका बिचको बहसको पहिलो परिणति हो ।

त्यसैगरी, केही समयपश्चात् केन्द्रीय समितिकै अर्को बैठकमा अग्रगामी राजनीतिक विकासको आवरणमा कार्यनीतिक नाराका रूपमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको प्रस्ताव प्रस्तुत तथा पारित गरियो । त्यस बैठकमा त्यसबारे कुनै उल्लेखनीय विवाद भएन । लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापनापश्चात् नयाँ जनवादी क्रान्तिको दिशामा नै अगाडि बढ्ने कुरा बताइयो । केही समयपश्चात् जब साँच्चै लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना भयो र अब नयाँ जनवादतर्फ अगाडि बढ्नुपर्छ भन्ने कुरा आयो, त्यो बेला त्यसतर्फ ध्यानै दिइएन । अन्त्यमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रका खातिर नयाँ जनवादी गणतन्त्रलाई बलि चढाइयो र पुँजीवादी जनवादी क्रान्ति मूलतः सम्पन्न भइसक्यो भनियो । यो नयाँ र पुरानोको बहसको दोस्रो परिणति हो ।

माओवादी आन्दोलनभित्रकै कतिपय नेता भन्न थाले – अब माक्र्सवाद मात्रले पुग्दैन, त्यसमा केही मिसाउनुपर्छ । अनि माक्र्सवाद र नवउदारवादलाई मिसाई नयाँ विचार बनाउने र त्यसै आधारमा नयाँ शक्तिको निर्माण गर्ने कुरा उठाइयो । अनि कतिपय नेताहरू कम्युनिस्ट आन्दोलन, कम्युनिस्ट पार्टी र माक्र्सवादकै परित्याग गरी नयाँ शक्ति बनाइएको घोषणा गर्न पुगे । नयाँ र पुरानोको बहसको यो तेस्रो परिणति हो ।
बहसको प्रक्रिया त्यत्तिमै टुङ्गिएन । नयाँ र पुरानोको बहस अब विचारमा होइन, पुस्तामा केन्द्रित हुन पुग्यो । कतिपय साथीहरू के भन्न थाले भने अब पुरानो पुस्ताले क्रान्ति गर्दैन र नयाँ पुस्ता अगाडि सर्नुप¥यो । तर, जब विचारको प्रश्नमा गम्भीर बहस चले र मतभेदहरू पैदा भए, त्यो बेला नयाँ पुस्ताको कुरा उठाउने साथीहरू पुरानै विचारलाई अवलम्बन गर्न पुगे र त्यसैका पछाडि दगुरे । यो पनि नयाँ र पुरानोको बहसको एउटा अर्को परिणति हो ।

वस्तुतः बहस नयाँ र पुरानो पुस्ताका सन्दर्भमा होइन, नयाँ र पुरानो विचारका प्रश्नमा हो । जहाँसम्म क्रान्तिमा नयाँ पुस्ताले खेल्ने भूमिकाको प्रश्न हो, त्यसलाई अलिकति पनि कमजोर पार्नु हुँदैन । क्रान्तिमा नयाँ पुस्ताकै भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ, परन्तु त्यस निम्ति पुस्तामात्र होइन, विचार पनि नयाँ हुनुपर्दछ । त्यसैले सङ्गठन र क्रान्तिमा हामीले कुनैपनि पुस्तालाई निषेध गर्नु हुँदैन, पुरानो, प्रौढ र नयाँ तीन ओटै पुस्तालाई समुचित रूपमा संयोजन गर्न आवश्यक हुन्छ ।  

अन्तर्राष्ट्रिय र नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा नयाँ र पुरानोको बहस भौतिकवादी द्वन्द्ववाद र मनोगतवादका बिचको सङ्घर्षका रूपमा अभिव्यक्त हुँदै आएको छ । मनोगतवादका मूलतः दुई रूप हुने गर्दछन् – जडसूत्रवाद र अनुभववाद । जडसूत्रवादले सिद्धान्तको रक्षाको कुरामा विशेष जोड दिन्छ र त्यसको सिर्जनात्मक विकासमा अवरोध पु¥याउँछ । यसको ठीक उल्टो अनुभववादले नवीनता, मौलिकता तथा सिर्जनशीलतामा विशेष जोड दिएको नाटक गर्दछ र सिद्धान्तको सारतत्वमाथि भीषण हमला बोल्दछ । यी दुवै गलत चिन्तन पद्धति हुन् र भौतिकवादी द्वन्द्ववादले तिनको विरोध गर्दछ । भौतिकवादी द्वन्द्ववादका अनुसार सिद्धान्तको सारतत्वको रक्षा र नवीनता, मौलिकता तथा सिर्जनशीलताको उद्घाटन गर्दै त्यसलाई विकसित तुल्याउनुपर्दछ ।

यहाँनेर हामीले के कुरा बुझ्न जरुरी हुन्छ भने दक्षिणपन्थी संशोधनवादीहरुले सच्चा माक्र्सवादीहरुमाथि जडसूत्रवादी भएको आरोप लगाउँदै आफू साँच्चैको नयाँ, मौलिकताको पक्षधर र सिर्जनशील भएको दाबी गर्दछन् । परन्तु, अन्ततः उनीहरु नयाँको विरोध गर्दै पुरानोको संरक्षण तथा सेवा गर्ने काममा लाग्दछन् । लेनिनका विरुद्ध खडा काउत्स्की र स्तालिनका विरुद्ध खडा त्राट्स्की प्रतिक्रियावादी पुँजीपति वर्गका पक्षधर रहेका थिए भन्ने कुरा जगजाहेर नै छ । आखिर हाम्रो देशमा पनि पुरानाको विरोध र नयाँको पक्षमा उभिएको दाबी गर्नेहरू कसरी प्रतिगामी संविधानको कार्यान्वयन गर्न र नयाँ शक्तिको नाममा विजातीय कित्तामा उभिन पुगे भन्ने कुरा छर्लङ्गै हुन गएको छ ।
आज विश्व र नेपाल पनि धेरै बदलिएको छ । परन्तु, अहिले पनि वर्तमान युग साम्राज्यवाद र सर्वहारा क्रान्तिकै युग हो । त्यसैगरी, नेपाल पनि मूलतः अर्धसामन्ती र अर्ध÷नवऔपनिवेशि अवस्थामै छ । यो बेला द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवादी विश्वदृष्टिकोणका आधारमा ठोस परिस्थितिको ठोस अध्ययन गरी नेपाली नयाँ जनवादी क्रान्तिको कार्यदिशालाई समृद्ध तथा विकसित तुल्याउन आवश्यक छ । त्यस निम्ति हामी छिटै पार्टीको राष्ट्रिय सम्मेलनको आयोजना गर्न गइरहेका छौं ।

वस्तुतः हामीले क्रान्तिको प्रक्रियामा विचारका क्षेत्रमा नयाँ र पुरानोका बिच बहस चलाउँदा नयाँको पक्षपोषण र पुरानोको विरोध गर्नैपर्दछ । परन्तु, यसो गर्दा नयाँको आवरणमा प्रस्तुत हुने पुरानो विचार अर्थात् अनुभाववाद र दक्षिणपन्थी संशोधनवादका विरुद्धको सङ्घर्षमा भने विशेष ध्यान केन्द्रित गर्न जरुरी छ ।

२०७३ असार २६

http://moolbato.com बाट साभार